De Joodse Raad (EO), de historische dramaserie van regisseur Paula van der Oest, naar een scenario van Roos Ouwehand en Paul-Jan Nelissen, heeft dit jaar de Zilveren Nipkowschijf gewonnen. Juryvoorzitter Renate van der Bas overhandigde de prijs aan de acteurs Claire Bender, Pierre Bokma, regisseur Paula van der Oest en de rest van het team. B&B Vol Liefde seizoen 3 (RTL4) kreeg een Speciale Vermelding.

De Concertzender won de Zilveren Reissmicrofoon. Deze werd door Vincent Bijlo overhandigd aan Sem de Jongh. De Ere Zilveren Reissmicrofoon gaat naar de Top 2000 (NPO Radio 2). De 3FM-deejay Wijnand Speelman ontving een Speciale Vermelding voor zijn interview met ALS-patiënt Anjo Snijders op de laatste dag van diens leven, vlak voor zijn euthanasie.

Uit het juryrapport:

De Joodse Raad (EO)
Soms komt er een dramaserie langs die een historisch onderwerp kan maken of breken. De Joodse Raad (EO) is er zo één. De serie laat zien dat in de Tweede Wereldoorlog zowel gehoorzaamheid als verzet tot duivelse dilemma’s leidden. In een subtiel en genuanceerd script, waaraan schrijver Roos Ouwehand vijf jaar werkte, neemt zij de kijker stapsgewijs mee in de gecompliceerde dilemma’s van raadsvoorzitter David Cohen (Pierre Bokma). Zijn beleid van ‘vertragen en meebewegen met de bezetter om erger te voorkomen’ leek een verstandige aanpak. Maar achteraf kun je stellen dat het precieze administratieve werk van de Joodse Raad de bezetter juist in de kaart heeft gespeeld bij de deportatie van meer dan honderdduizend Joden naar de vernietigingskampen.

Initiatiefnemer van de serie, de vasthoudende journalist Hans Knoop (De zaak Menten) wijst graag op het standsverschil bij de mensen die de Raad trachtte te sparen: de hoogleraren veel vaker dan de werklui. Maar Ouwehand en regisseur Paula van der Oest kozen niet voor de beschuldigende vinger, en dat toont lef en verbeeldingskracht. Het perspectief is de onwetendheid en het ongeloof uit het begin, die uitmonden in het verbijsterende besef overgeleverd te zijn geweest aan een gruwelijk, cynisch en bloeddorstig systeem van terreur.

De Concertzender
De Concertzender, veertig jaar tegen de verdrukking in: van een lokaal station met Fine Music tot een muzikale goudmijn met 24 themakanalen. Weinig woorden, veel muziek. Dat was het uitgangspunt van de nieuwe lokale Amsterdamse zender voor serieuze muziek opgericht in 1982 door IJsbrekerdirecteur Jan Wolff (1941-2012) en filmproducent en schrijver P. Hans Frankfurther (1932-1996). De oprichters wilden de muziekgenres laten horen die bij de publieke omroep niet of te weinig aan bod kwamen. Daar had de luisteraar recht op, vonden ze.

In eerste instantie was De Concertzender alleen in Amsterdam via de kabel te horen. In 2024 is de zender wereldwijd via internet te ontvangen. Het bestaan van de zender heeft talloze keren aan een zijden draadje gehangen en is in de loop der tijd door vele partijen gefinancierd, van NOS en VPRO tot Veronica aan toe.

Jury Zilveren Nipkowschijf
De jury van de Zilveren Nipkowschijf bestaat sinds 1961 en wordt samengesteld uit televisiecritici en mediajournalisten. Dit jaar hebben zitting: Renate van der Bas (voorzitter) en Maaike Bos (beiden Trouw), Amber Wiznitzer en Wilfred Takken (NRC), Dennis Jansen en Angela de Jong (Algemeen Dagblad), Bernice Breure en Daphne van Rossum (De Telegraaf), Yasmina Aboutaleb en Arno Haijtema (De Volkskrant), Stefan Raatgever (Het Parool), Walter van der Kooi (De Groene Amsterdammer) en Ron Vergouwen (freelance mediajournalist bij o.a. NPO Radio 1).

Jury Zilveren Reissmicrofoon 2024
Vincent Bijlo (Radiorecensent NRC) is de voorzitter van de jury van de Zilveren Reissmicrofoon 2024 die naast hem bestaat uit Edwin Wendt (freelance mediajournalist), Frederique de Jong (presentator en podcaster Follow the Money), Miranda van Holland (radiomaker), Paul van der Lugt (oud-directeur RTV Utrecht), Roeland van Zeijst (radiospecialist Broadcast Magazine) en Rutger Boxhoorn (radiodocent Hogeschool InHolland).

Sponsors
De activiteiten van de overkoepelende Stichting Nipkow zijn mogelijk dankzij financiële en
organisatorische steun van stichting VEVAM Fonds, Lira Fonds, Beeld & Geluid, NLZiet en Het
Ketelhuis en Westergas.

Beeld & Geluid eert de winnaar van de Ere Zilveren Reissmicrofoon later dit jaar met een portret in zijn Wall of Fame. In deze immense wand worden winnaars uit verleden en heden door kunstenaar Jaap Drupsteen in glas vereeuwigd.

Toen het radioprogramma Serious Request (NPO 3FM) in december 2023 geld ophaalde voor de Stichting ALS Nederland, leerden we de 42-jarige ALS-patiënt Anjo Snijders kennen als bevlogen actievoerder voor de stichting en waren we getuige van de bijzondere vriendschap die ontstond tussen hem en radio-dj Wijnand Speelman. Enkele maanden later verslechterde de situatie van Anjo verder en besloot hij zijn eigen einde te kiezen met behulp van euthanasie. Op de laatste dag van zijn leven sprak hij op 3FM met Wijnand.

De jury is onder de indruk van dit bijzondere, integere live gesprek waarin veel pieken, veel dalen, veel mooie momenten en veel mooie herinneringen voorbijkwamen. Anjo toonde moed om zijn eigen einde onder ogen te zien. Hij had er vrede mee, voor zover als dat mogelijk is. Het ging zo niet meer. Zijn stem was zwak, maar zijn woorden goed te verstaan. Voor het interview had hij krachten weten te verzamelen aan de beademing.

We horen ook het verdriet en de worsteling van Wijnand. Bijna aan het einde van het gesprek barst hij in huilen uit en dan is het Anjo die hem troost. In dit gesprek, van een minuut of tien zit heel veel ruimte. Het lijkt alsof het veel langer duurt. Je realiseert je steeds maar weer dat je live zit te luisteren naar een man, een echtgenoot, een vader van twee jonge kinderen, die er over een paar uur niet meer is. Er is alle tijd voor emoties.

De wijze waarop deze twee mannen met elkaar in gesprek zijn gegaan maakt dit tot een onvergetelijk, moedig en zeer bijzonder radiomoment.

De Concertzender, veertig jaar tegen de verdrukking in: van een lokaal station met Fine Music tot een muzikale goudmijn met 24 themakanalen. Weinig woorden, veel muziek. Dat was het uitgangspunt van de nieuwe lokale Amsterdamse zender voor serieuze muziek opgericht in 1982 door IJsbrekerdirecteur Jan Wolff (1941-2012) en filmproducent en schrijver P. Hans Frankfurther (1932-1996).

De oprichters wilden de muziekgenres laten horen die bij de publieke omroep niet of te weinig aan bod kwamen. Daar had de luisteraar recht op, vonden ze. In eerste instantie was De Concertzender alleen in Amsterdam via de kabel te horen. In 2024 is de zender wereldwijd via internet te ontvangen. Het bestaan van de zender heeft talloze keren aan een zijden draadje gehangen en is in de loop der tijd door vele partijen gefinancierd, van NOS en VPRO tot Veronica aan toe.

Nu bevindt de studio zich in het centrum van Utrecht. Directeur Sem de Jongh beschikt over een organisatie met slechts vier mensen op de loonlijst en honderdvijftig vrijwilligers die prachtig programma’s maken. Van ‘Geen dag Zonder Bach’ tot ‘Het Paleis van de Weemoed’. En van ‘De Wandeling’ – waarin ondergesneeuwde componisten hun plaats op het toneel terugkrijgen – tot ‘Nieuwe Muziek’, met een concert voor solosteelpan.

We horen op de Concertzender en de themakanalen zo ongeveer alle muziekgenres die de mens ooit heeft ontwikkeld, tot en met pop, techno, experimentele elektronische muziek, folk en trance. Op 30 april van dit jaar is bovendien World Of Jazz gelanceerd. Een kanaal waarop 24 uur per dag jazz en wereldmuziek te horen is, met veel aandacht voor nieuwe uitgaven, jong talent en live muziek. Dit in nauwe samenwerking met de Nederlandse Jazz- en wereldmuzieksector. En dan zijn er nog de eigen concertopnames. In de afgelopen veertig jaar werden zo’n zesduizend concerten opgenomen, waarvan er tweeduizend online staan.

Graag gaan we met de Concertzender opnieuw veertig muzikale jaren tegemoet, hand in hand met Hildegard van Bingen, Bob Dylan, Louis Armstrong, marimbaspeler Tatiana Koleva en al die andere creatieve mensen in al die verschillende genres. We voelen ons rijk.

In deze eenmalige, drie uur durende uitzending van 8 april 2024 maakt presentator Tim op het Broek een onderwerp bespreekbaar waarop in het dagelijks leven een taboe rust. De datum was niet voor niets gekozen: de uitzending markeerde de dertigste sterfdag van Nirvana-zanger Kurt Cobain.

De link met artiesten die een einde aan hun leven hebben gemaakt, maakte van zelfmoord een onverwacht, maar uitstekend passend onderwerp voor een muziekzender. Op een verantwoorde manier, maar zonder te voorzichtig met het onderwerp om te gaan, werd maatschappelijke betrokkenheid getoond met een verschijnsel waarmee veel jongeren worstelen. Zelfmoordgedachten en depressies komen steeds vaker voor.

Emotionele verhalen werden afgewisseld met informatie over Zelfmoordpreventie-hulplijn 113. Tim interviewde zijn moeder over de zelfmoord van haar broer op 29 februari 1996. Daarnaast sprak hij met medewerkers van de preventielijn. De maatschappelijke en persoonlijke betrokkenheid is voelbaar bij Tim en past ook bij KINK als zender: ruw, maar oprecht. De titel doet denken aan de Donorshow, hij is opvallend en zet aan tot aandacht.

Praten, altijd blijven praten, is de belangrijkste les om wat meer licht in de tunnel te brengen. Mensen durven het vaak niet, omdat ze anderen niet met hun sores willen belasten en toch, toch moet het. Daarbij helpt deze KINK-special, die ondanks het zware onderwerp zeer goed te beluisteren is. Ook dankzij de in opdracht van de zender door Nederlandse bands gespeelde Nirvana-covers.

De jury moest zich al een aantal jaar bedwingen, maar aansluitend op het vijfentwintigjarig jubileum in 2023 kan de Ere Zilveren Reissmicrofoon deze keer alleen maar naar de Top 2000 van NPO Radio 2 gaan.

Dit ooit door oud-stationschef Kees Toering in een koortsdroom ontvangen radioplan ter ere van het nieuwe millennium is uitgegroeid van een moeizaam bevochten éénweeksvlieg tot hét culturele radio-evenement van het land. De jubileumeditie scoorde eind 2023 een marktaandeel van ruim 41 procent; zoiets komt verder al decennia niet meer voor in Nederland.

De publieke muziekmarathon is bij ons nationale eindejaarsgevoel gaan horen en toont zich zo een uitmuntend voorbeeld van de kracht van radio als langzaam werkend medium: de lijst der lijsten wérd zo’n ongekend succes dankzij het zorgvuldig opbouwen en uitbreiden van de uitzendingen en allerlei passende nevenproducten.

En zo kunnen we concluderen dat de Top 2000, die maar voor maar één keer bedoeld was, een enorme vlucht heeft genomen. Astronaut André Kuipers heeft daar zeker aan bijgedragen. Hij gaf vanuit ruimtestation ISS, waar hij in december 2011 verbleef, het startsein van de uitzending, met de aankondiging van nummer 2000.

Zes dagen lang zijn we in de ban van de magie van het allegaartje aan muziek dat de revue passeert. Eerst ’t Roeie Klied’ van Rowwen Hèze, dan ‘Father & Friend’ van Alain Clark, gevolgd door ‘Blue Suede Shoes’ van Elvis Presley en ‘Red Mij Niet’ van Maarten van Roozendaal.

Zes dagen lang mogen alle radiowetten over de volgorde van de muziek in de prullenbak. De luisteraar is de baas. Die mailt of appt verhalen die bij bepaalde nummers horen naar de studio die de deejay voorleest. We vieren de eerste liefde, we herdenken de overleden vader, de verloren vrienden, de euforie van een waanzinnige dronkenschap of we geven ons gewoon over aan de kick die muziek ons brengt.

Na De Plantage van onze Voorouders waarin Maartje Duin de rol van haar adellijke familie in het slavernijverleden onderzocht, verscheen dit jaar de negendelige podcast Mina & Mevrouw (VPRO, NPO Radio1) over de band tussen haar overgrootmoeder, gravin op kasteel Ter Hooge bij Middelburg en de inwonende dienstbode Mina.

Duin ziet een foto van Mina, die op haar knieën de was aan het doen is. Ze schaamt zich met terugwerkende kracht voor het feit dat haar eigen familie iemand zo kon behandelen. Maar is dat wel terecht? Laat zij niet haar blik van nu los op de toen normale verhoudingen?

Duin probeert een antwoord te vinden op die vraag en op talloze andere vraagtekens die ze zet bij de verhouding tussen de twee vrouwen via de dagboeken die haar overgrootmoeder vrijwel haar hele leven bijhield. Haar familie wordt deelgenoot gemaakt. Alle ooms en tantes – kleinkinderen van overgrootmoeder – krijgen een aantal dagboeken toebedeeld. Ze maken transcripties van het soms nauwelijks leesbare, of in geheimtaal opgestelde handschrift.

Zo ontvouwt zich een beeld van een vrouw over wie de meningen in de familie sterk uiteenlopen. Er wordt over haar gediscussieerd, dat maakt haar levend. De adellijke familie die niet gewend is dingen te benoemen – zodra je dat doet kun je te kakken worden gezet – wordt geconfronteerd met haar verleden. Dat doet meningen veranderen, vooroordelen verdwijnen en een beeld van Mina oprijzen dat veel genuanceerder is dan Duin aanvankelijk dacht. Was zij een Zeeuwse powervrouw in klederdracht? En op welke manier zal de familie van Mina reageren op het bezoek van Duin?

Familiegeschiedenissen zijn zoals alles een product van hun tijd, waarin iedereen zijn rol krijgt toebedeeld. Dat vangt Duin uitstekend in deze levendige podcast, die van hoge radiofonische kwaliteit is.

Soms komt er een dramaserie langs die een historisch onderwerp kan maken of breken. De Joodse Raad (EO) is er zo één. De serie laat zien dat in de Tweede Wereldoorlog zowel gehoorzaamheid als verzet tot duivelse dilemma’s leidden.

In een subtiel en genuanceerd script, waaraan schrijver Roos Ouwehand vijf jaar werkte, neemt zij de kijker stapsgewijs mee in de gecompliceerde dilemma’s van raadsvoorzitter David Cohen (Pierre Bokma). Zijn beleid van ‘vertragen en meebewegen met de bezetter om erger te voorkomen’ leek een verstandige aanpak. Maar achteraf kun je stellen dat het precieze administratieve werk van de Joodse Raad de bezetter juist in de kaart heeft gespeeld bij de deportatie van meer dan honderdduizend Joden naar de vernietigingskampen.

Initiatiefnemer van de serie, de vasthoudende journalist Hans Knoop (De zaak Menten) wijst graag op het standsverschil bij de mensen die de Raad trachtte te sparen: de hoogleraren veel vaker dan de werklui. Maar Ouwehand en regisseur Paula van der Oest kozen niet voor de beschuldigende vinger, en dat toont lef en verbeeldingskracht. Het perspectief is de onwetendheid en het ongeloof uit het begin, die uitmonden in het verbijsterende besef overgeleverd te zijn geweest aan een gruwelijk, cynisch en bloeddorstig systeem van terreur.

Wat zou je zelf doen? is de vraag die de kijker zichzelf gaat stellen. Het ambigue spel van Pierre Bokma gaat daarbij door merg en been.
Tegenover hem staat zijn daadkrachtige dochter Virrie (kordaat gespeeld door Claire Bender) die even geloofwaardig de andere kant opgaat. Zij probeert zo veel mogelijk kinderen te redden door hen op onderduikadressen onder te brengen. Maar ook zij moet daarin onmogelijke keuzes maken, net als vader.

Gewone mensen en hun dilemma’s geplaatst in een decor van moord en haat, sec gefilmd in doffe kleuren – De Joods Raad is een monumentale historische serie die een hoofdstuk uit de geschiedenis inkleurt waarover lange tijd te zwart-wit is gedacht.

Op haar onderarm heeft Kelly-Qian van Binsbergen een nieuwe tatoeage. In het Chinees staat er: ‘Ik spreek geen Chinees’. Handige disclaimer voor een Zeeuwse vrouw met een Chinees uiterlijk. Daarover zou De Afhaalchinees eigenlijk gaan: dat zij Nederlander is maar ze niet als Nederlander wordt behandeld. Het liep anders. Zij debuteerde dit seizoen met een vierdelige documentaire-reeks over de vele aspecten van adoptie in Nederland – even schokkend als hilarisch, even persoonlijk als maatschappelijk relevant. En nog nieuwswaardig ook.

Met moed en lef stelt Kelly-Qian vragen die ze zichzelf dertig jaar niet heeft willen stellen. Is adoptie een goede daad of juist egoïstisch? Red je een kind of ontwortel je het? Hoe ga je om met beschadigde adoptiekinderen? De serie toont het pijnlijke graven in haar eigen jeugd, de eenzaamheid en woede van de geadopteerde. Maar ook de vele misstanden in adoptieland: corruptie, kinderhandel, het zwijgen en verbergen.

Ondanks deze zware onderwerpen heeft de serie een luchtige toon en een aantrekkelijke vorm. Dat komt door de humor van Kelly-Qian en de bijzondere, aan online video ontleende stijlmiddelen: speelse animaties van Studio Yoko en een snelle, levendige knip-en-plak-montage van Vincent Manuhuwa en Kelly-Qian zelf.

Met De Afhaalchinees heeft Kelly-Qian heel wat losgewoeld. Niet alleen bij zichzelf, maar ook bij de rest van Nederland. Niet voor niets besloot het kabinet in mei om internationale adoptie helemaal te verbieden.

Speciale shout out naar Omroep Zwart die dit bijzondere talent de kans en de vrijheid gaf om De Afhaalchinees precies zo te maken zoals ze het wilde hebben. En dan te bedenken dat dit nog slechts het debuut is van Kelly-Qian van Binsbergen.

Het was een vreemd gevoel in september 2023: actrice en cabaretier Eva Crutzen won een Gouden Kalf voor beste hoofdrol in een dramaserie, maar het ging om een reeks die nog niemand had gezien. Zes maanden later was het dan zo ver: Bodem kwam online en startte op NPO3 bij BNNVARA. En de zesdelige serie denderde binnen.

Bodem gaat over een hard feestende en hard vallende vrouw. Bekende ingrediënten, maar Crutzen geeft een knappe, eigen draai aan het personage. Haar quasi nonchalante spel zorgt ervoor dat je van deze Cat gaat houden, dat je onder de geestige rommel de tragiek blijft zien. Want al snel wordt duidelijk dat Cat, een feestlustige vrouw van 37 die nog volop drank, drugs en mannen verslindt, niet echt lekker gaat. We zien beelden uit Cats onrustige dromen, waarin ze zich onderwater bevindt, omhuld door angstaanjagende verkeersgeluiden. Het rauwe leven dat ze leidt, de irritatie die ze voelt bij haar familie en collega’s; achter een fatalistische façade van fuck de wereld schuilt een verstikkend trauma, dat langzaam maar zeker komt bovendrijven.

Cats ruige zoektocht naar verlossing is door Crutzen – ook de schrijver, componist en regisseur van Bodem – overgoten met een onweerstaanbare tragikomische saus die soms doet denken aan After Life van Ricky Gervais, waarin rouw en rauw ook zo’n symbiotische relatie aangaan. Waarin de hoofdpersoon de wreedheid van het bestaan ook probeert te overleven door vooral de absurditeit ervan te zien. En waarin de hoofdpersoon ook geregeld tot op de bodem gaat. De snelle, slimme montage neemt je mee van dark comedy, slapstick, satire naar familiedrama.

Wat Eva Crutzen daarbij zo’n heldin maakt, is haar zelfverzekerde zelfspot. Ze deinst er niet voor terug de meest onaantrekkelijke scènes te bedenken, waarin ze zich in te strakke kleren hijst of zich vertoont met zwarte make-upkringen onder haar ogen. Neem het moment dat Cat na een doordrenkte nacht ’s ochtends vroeg haar jas van de kapstok wil pakken en een uitdagende jongen in de weg gaat staan. Ze hoeft hem alleen maar met haar verschraalde adem in zijn gezicht te blazen om zijn avances af te slaan.

Bodem is licht en duister, vreemd en herkenbaar tegelijkertijd. En hilarisch hartverscheurend. Wat een vakvrouw, die Eva Crutzen.

Het mixen van verschillende succesvolle tv-formats is geen garantie voor een nieuw succes: er kan zo maar een tv-gedrocht ontstaan. Essentieel is dat alle ingrediënten vol zorg, aandacht en subtiliteit worden gedoseerd. Zoals bij B&B Vol Liefde op RTL4.

In deze realityshow krijgen verschillende B&B-eigenaren (een snufje Bed & Breakfast) die een nieuw bestaan hebben opgebouwd in het buitenland (een flinke dot Ik Vertrek) een aantal kandidaat-liefdespartners als logés over de vloer (een krokante laag Boer Zoekt Vrouw). Waarbij de camera geen grenzen kent.

De casting van het afgelopen seizoen bracht de kijker een zeer afwisselende mix van vertedering (Leendert in België), verbijstering (Walter in Frankrijk), verwarring (Petri in Frankrijk), vermaak (Marian in Portugal), bevreemding (Bram in Zweden) en ontluistering (Martijn in Thailand). Het waren allemaal karakters om van te smullen en van te gaan houden. Met als kers op de taart dat twee deelnemende B&B-eigenaren (Debbie en Joy in Spanje) echte en langdurige liefde vonden. Iets dat in de hedendaagse overvloed aan datingprogramma’s eerder uitzondering dan regel is.

B&B Vol Liefde zorgde voor een echte zomerhype: Nederland ging tijdens de warme maanden massaal vijf dagen per week een uur voor de televisie zitten. Een ongekende toewijding, die te danken is aan de perfecte, altijd vaart houdende montage. En de mooie beelden uit heel Europa – en een hoekje Azië – bezorgden ook thuisblijvers een vakantiegevoel.

Onovertroffen is de voice-over van Jeroen Kijk in de Vegte, met zijn gevoel voor sfeer en humor. Hoewel de woordgrapdichtheid op het randje is van wat de kijker aankan, zijn zijn teksten en timing essentieel voor het succes.

De makers van B&B Vol Liefde toonden in de zomer 2023 dat ze in het reality-genre de absolute top zijn.