Journalist Danny Ghosen meldde zich na de val het regime van Assad razendsnel in het in chaos verkerende Syrië. Ghosen heeft zelf in het door Syrië bezette deel van Libanon gewoond en herinnert zich de angst voor het regime goed. Zijn actuele en intense reportage, die de NTR uitzond op 7 januari 2025, toont een land dat leeft tussen hoop en vrees. Gevluchte Syriërs die terugkeren naar hun land om herenigd te worden met familie. Feestende jongeren in het centrum van Damascus. Kapotgeschoten buitenwijken. Doden in verlaten gevangenissen. ‘Surrealistisch’, aldus Ghosen.

Zijn empathische gesprekken tonen de trauma’s die de bevolking tijdens de dictatuur opliep. Gepaste distantie is er als hij met een vrouw meegaat naar een gevangenis om te zoeken naar haar vermiste echtgenoot, en de vrouw het lijk van haar man denkt te herkennen. Beelden die weinig commentaar nodig hebben.

Ook onderzoekt Ghosen de verwachtingen van de Syriërs voor de toekomst. Hoe verder? Wat verwachten de Syriërs van de nieuwe machthebbers? En wat betekent dit voor de diverse bevolkingsgroepen; druzen, alevieten, soennieten, sjiieten en christenen? Je voelt de spanningen tussen de verschillende groepen. Jonge christenen delen hun zorgen over hun vrijheid en veiligheid. En een demonstratie van studenten voor vrijheid van alle geloofsrichtingen leidt tot een discussie met een rebel. Toch zeggen de meesten niets liever te willen dan samenleven in vrede.

De journalist spreekt net zo makkelijk wanhopige mensen op zoek naar vermiste familieleden als rebellen die het gezag claimen. Het kenmerkt Ghosen, die al jaren verslag doet vanuit alle uithoeken van de samenleving: betrokken, onverschrokken, en bovenop op het nieuws.

Welke vrouw kan niet naar deze documentaire kijken zonder instemmend te knikken? Welke man kan niet kijken zonder het schaamrood op de kaken? Blauwe ballen en andere verkrachtingsmythes (VPRO) gaat over wat mannen vrouwen aandoen, zonder dat ze er werkelijk bij stilstaan. Verkrachting wordt naast moord en mishandeling gerekend tot de zwaarste misdaden. Toch leidt slechts 0,4 procent van de verkrachtingen tot een veroordeling. Hoe kan dat?

En nee, het is dus zelden de vreemde man die uit de bosjes springt en je overmeestert. Het kan je beste vriend zijn. Iemand die misbruik maakt van je dronkenschap, of denkt dat hij recht heeft op jouw lichaam. Misschien wel het schokkendste aan de documentaire zijn de verhalen over de politie. Hoe aangifte doen voor nieuwe vernederingen zorgt, omdat de vrouwen niet geloofd worden, bot worden behandeld.

Het werk van Sunny Bergman is vaak spraakmakend. Haar onderwerpen en haar persoonlijke, confronterende aanpak roepen hevige reacties op. Zonder wrijving geen glans. Ze heeft een goede neus voor wat in de samenleving speelt – naar eigen zeggen omdat ze veel met activisten omgaat, die vaak vooraan lopen in maatschappelijke thema’s .

Invloedrijk waren haar films over racisme: Zwart als roet (2014) en Wit is ook een kleur (2016). Maar haar terugkerende thema is seksisme. Ze hekelde eerder het dwingende schoonheidsideaal (Beperkt Houdbaar), de hypocriete seksuele moraal (Sletvrees) en giftige mannelijkheid (Man Made). Bergman geeft in deze documentaires vrouwen een stem en spreek mannen aan op hun ingesleten, misogyne gedrag.

Bergmans onverschrokken, strijdbare houding wekt de bewondering van de Nipkowjury die haar daarom graag eert met een Speciale Vermelding.

Uitgangspunt van de reeks ‘100 Dagen in…’ is dat tv-maker Nicolaas Veul als leek, buitenstaander, stagiair gaat werken in een beroepssector. En dat niet in zomaar een bedrijf of fabriek, maar op gevoelige plekken zoals de psychiatrie, het buurtmaatschappelijk werk, het onderwijs. De presentator doet dit ten dienste van zijn eigen werk, zijn programma. Is dat verantwoord jegens leerlingen, patiënten, cliënten? Jegens tijdelijke collegae en werkgevers?

‘Niet aan beginnen’ zou een begrijpelijke reactie zijn van de betreffende instellingen, maar ook van de omroep. Helemaal nu het in deze vierde reeks om de jeugd- en gezinszorg gaat: een extreem kwetsbare setting. Maar ten vierden male bewijst Nicolaas Veul dat met totale integriteit, inzet en empathie (die trouwens niet aan te leren zijn) een indrukwekkend, maar vooral ook belangrijk programma te maken is.

Belangrijk voor ons kijkers, burgers, om te laten zien, horen en vooral voelen wat er soms met onze jongste burgers gebeurt. Belangrijk om te beseffen welke taak wij als maatschappij hebben om gezinnen te helpen het juiste spoor naar de toekomst te vinden.

Een valse start – 100 dagen in de jeugd- en gezinszorg (VPRO) maakt duidelijk hoe immens de verantwoordelijkheden zijn van de mensen die deze taak uitvoeren. En hoe belangrijk, nee, onmisbaar ze zijn voor hun pupillen. En dat terwijl deze beroepen relatief laag aangeschreven staan, zoals met de hele ‘zachte’ en zorgsector het geval is.

Hier geen meerdere eer en glorie van de presentator, maar volstrekte dienstbaarheid. Wie kijkt naar een worstelende Veul voelt respect. Voor hem, maar minstens zozeer voor zijn tijdelijke collega’s. En je ervaart diep mededogen met kinderen die buiten hun schuld een akelig valse start in het leven maken. Terwijl de kijker tegelijk leert dat ‘zielig vinden’ de kinderen geen recht doet. Gewetensvol, in letterlijke zin, is de essentie van Een valse start. Een serie die Veul confronteerde met zijn eigen geschiedenis. En menig kijker met eigen vooroordelen.

Ruwe en ongemakkelijke kennismakingen met de schaduwkanten van het leven. Dat zijn de belevenissen van zeven eerstejaars mbo’ers die worden opgeleid tot verpleegkundige in de zorg. Het verschonen, wassen, verzorgen, voeden, kleden en soms naar de dood begeleiden van bejaarden, hoogbejaarden en meervoudig gehandicapten – de jonge studenten zetten de eerste stappen in het vak beschroomd en niet zelden met fysieke weerzin.

De zesdelige documentaireserie Zorgen van Veerle Neger en Tessa Louise Pope volgt vijf jonge vrouwen en twee mannen met intense nieuwsgierigheid en een warme blik voor hun ontwikkeling. Thuis, op school en tijdens hun bijzonder karig beloonde stage. De fysieke aspecten van de zorg vormen een eerste vaardigheid die moet worden aangeleerd. De omgang met de cliënten in de thuiszorg, de psychiatrie en zorginstellingen is een tweede, die geduld, tact en grote empathie vergt.

Het is ontroerend en hartverwarmend om te zien hoe deze mbo’ers, die thuis en met hun vrienden vaak nog heerlijk grofgebekt en vrijgevochten zijn, zich in de omgang met hun cliënten ontpoppen als begripvolle en geduldige professionals. Prachtig legt de camera vast hoe ze leren incasseren, ook als een cliënt hen de huid vol scheldt, zich onbegrepen voelt, pijn lijdt, verward of angstig is. Het groeiende verantwoordelijkheidsbesef is van hun gezichten af te lezen.

Zorgen is geen succesverhaal. De schaduwkanten van het werk komen ruimschoots aan de orde: de hoge werkdruk, de worsteling van sommige mbo’ers met de theorie van de opleiding. En ook is er oog voor de beweegredenen van de student die afhaakt. Mede door die evenwichtige aanpak wint Zorgen van BNNVARA aan geloofwaardigheid en groeit bij de kijker de bewondering voor de doorzetters, die hoop bieden voor komende generaties ouderen.

Jiskefet van Herman Koch, Kees Prins en Michiel Romeyn werd van 1990 tot 2005 uitgezonden door de VPRO, een vrijplaats waar de serie alle tijd en ruimte kreeg om uit te groeien tot een absurdistisch unicum. Het zit de huidige Nipkowjury dan ook al jaren niet lekker dat het onze voorvaderen nimmer heeft behaagd om de makers te eren. Terwijl we nu, 35 jaar na de start, nog dagelijks de humor en de uitdrukkingen uit Jiskefet tegenkomen.

Hé lul. Lullo. Raarrrr. Stiften. Jack in the Box. Goeiesmorges. Wat heb jij d’r op? De Wiedergutmachungsschnitzel van Günther und Wolfgang. Juffrouw Jannie. Sta ik op de tramhalte. Toedeledokie. Tampert. Multilul. Heb je nog geneukt? Oboema. Vogel. Petor.

Eindelijk credits dus voor ‘Debiteuren, Crediteuren’ en alle andere hoogtepunten van Jiskefet. Hulde voor de bedenkers. Voor de creaties van Arjen van der Grijn. Voor het acteerwerk van vrouwen als Annet Malherbe, Beppie Melissen en Raymonde de Kuyper.

Deze late toekenning is volgens een jurylid uit de oertijd het bewijs voor de autonomie en eigengereidheid van het instituut Nipkowschijf. “En tegelijk een rake tik op de vingers van vijftien achtereenvolgende jury’s die dat onvergetelijke programma nooit lauwerden.”

Niet dat het Jiskefet door onze omissie moeite heeft gekost zich de reputatie te verwerven van een uniek hoofdstuk in de Nederlandse televisiegeschiedenis. Jiskefet is een norm geworden. Voor geslaagd absurdisme, perfecte spanningsopbouw, verrassende wendingen, en karakters en types met eeuwigheidswaarde. De makers haalden hun inspiratie niet zozeer uit de ruif der actualiteit, maar fileerden haarscherp hoe wij mensjes functioneren in roedels en kuddes. Hoe we ons laten beïnvloeden door alfamannetjes. Hoe we altijd bang zijn voor dom aangezien te worden. Hoe brutalen de halve wereld hebben. Hoe hard de realiteit is voor zwakkere broeders en zusters aan de rand van de samenleving. En hoe lachwekkend onnozel, voorspelbaar en grof we vaak zijn bij het nastreven van onze doelen.

Maar ook – om Reve inzake geouwehoer te parafraseren – hoe je onbekommerde lol maakt waar de zegen op rust.

Gefeliciteerd met de prijs. Stop die maar in die stoffige doos van je.

Soms komt er een dramaserie langs die een historisch onderwerp kan maken of breken. De Joodse Raad (EO) is er zo één. De serie laat zien dat in de Tweede Wereldoorlog zowel gehoorzaamheid als verzet tot duivelse dilemma’s leidden.

In een subtiel en genuanceerd script, waaraan schrijver Roos Ouwehand vijf jaar werkte, neemt zij de kijker stapsgewijs mee in de gecompliceerde dilemma’s van raadsvoorzitter David Cohen (Pierre Bokma). Zijn beleid van ‘vertragen en meebewegen met de bezetter om erger te voorkomen’ leek een verstandige aanpak. Maar achteraf kun je stellen dat het precieze administratieve werk van de Joodse Raad de bezetter juist in de kaart heeft gespeeld bij de deportatie van meer dan honderdduizend Joden naar de vernietigingskampen.

Initiatiefnemer van de serie, de vasthoudende journalist Hans Knoop (De zaak Menten) wijst graag op het standsverschil bij de mensen die de Raad trachtte te sparen: de hoogleraren veel vaker dan de werklui. Maar Ouwehand en regisseur Paula van der Oest kozen niet voor de beschuldigende vinger, en dat toont lef en verbeeldingskracht. Het perspectief is de onwetendheid en het ongeloof uit het begin, die uitmonden in het verbijsterende besef overgeleverd te zijn geweest aan een gruwelijk, cynisch en bloeddorstig systeem van terreur.

Wat zou je zelf doen? is de vraag die de kijker zichzelf gaat stellen. Het ambigue spel van Pierre Bokma gaat daarbij door merg en been.
Tegenover hem staat zijn daadkrachtige dochter Virrie (kordaat gespeeld door Claire Bender) die even geloofwaardig de andere kant opgaat. Zij probeert zo veel mogelijk kinderen te redden door hen op onderduikadressen onder te brengen. Maar ook zij moet daarin onmogelijke keuzes maken, net als vader.

Gewone mensen en hun dilemma’s geplaatst in een decor van moord en haat, sec gefilmd in doffe kleuren – De Joods Raad is een monumentale historische serie die een hoofdstuk uit de geschiedenis inkleurt waarover lange tijd te zwart-wit is gedacht.

Op haar onderarm heeft Kelly-Qian van Binsbergen een nieuwe tatoeage. In het Chinees staat er: ‘Ik spreek geen Chinees’. Handige disclaimer voor een Zeeuwse vrouw met een Chinees uiterlijk. Daarover zou De Afhaalchinees eigenlijk gaan: dat zij Nederlander is maar ze niet als Nederlander wordt behandeld. Het liep anders. Zij debuteerde dit seizoen met een vierdelige documentaire-reeks over de vele aspecten van adoptie in Nederland – even schokkend als hilarisch, even persoonlijk als maatschappelijk relevant. En nog nieuwswaardig ook.

Met moed en lef stelt Kelly-Qian vragen die ze zichzelf dertig jaar niet heeft willen stellen. Is adoptie een goede daad of juist egoïstisch? Red je een kind of ontwortel je het? Hoe ga je om met beschadigde adoptiekinderen? De serie toont het pijnlijke graven in haar eigen jeugd, de eenzaamheid en woede van de geadopteerde. Maar ook de vele misstanden in adoptieland: corruptie, kinderhandel, het zwijgen en verbergen.

Ondanks deze zware onderwerpen heeft de serie een luchtige toon en een aantrekkelijke vorm. Dat komt door de humor van Kelly-Qian en de bijzondere, aan online video ontleende stijlmiddelen: speelse animaties van Studio Yoko en een snelle, levendige knip-en-plak-montage van Vincent Manuhuwa en Kelly-Qian zelf.

Met De Afhaalchinees heeft Kelly-Qian heel wat losgewoeld. Niet alleen bij zichzelf, maar ook bij de rest van Nederland. Niet voor niets besloot het kabinet in mei om internationale adoptie helemaal te verbieden.

Speciale shout out naar Omroep Zwart die dit bijzondere talent de kans en de vrijheid gaf om De Afhaalchinees precies zo te maken zoals ze het wilde hebben. En dan te bedenken dat dit nog slechts het debuut is van Kelly-Qian van Binsbergen.

Het was een vreemd gevoel in september 2023: actrice en cabaretier Eva Crutzen won een Gouden Kalf voor beste hoofdrol in een dramaserie, maar het ging om een reeks die nog niemand had gezien. Zes maanden later was het dan zo ver: Bodem kwam online en startte op NPO3 bij BNNVARA. En de zesdelige serie denderde binnen.

Bodem gaat over een hard feestende en hard vallende vrouw. Bekende ingrediënten, maar Crutzen geeft een knappe, eigen draai aan het personage. Haar quasi nonchalante spel zorgt ervoor dat je van deze Cat gaat houden, dat je onder de geestige rommel de tragiek blijft zien. Want al snel wordt duidelijk dat Cat, een feestlustige vrouw van 37 die nog volop drank, drugs en mannen verslindt, niet echt lekker gaat. We zien beelden uit Cats onrustige dromen, waarin ze zich onderwater bevindt, omhuld door angstaanjagende verkeersgeluiden. Het rauwe leven dat ze leidt, de irritatie die ze voelt bij haar familie en collega’s; achter een fatalistische façade van fuck de wereld schuilt een verstikkend trauma, dat langzaam maar zeker komt bovendrijven.

Cats ruige zoektocht naar verlossing is door Crutzen – ook de schrijver, componist en regisseur van Bodem – overgoten met een onweerstaanbare tragikomische saus die soms doet denken aan After Life van Ricky Gervais, waarin rouw en rauw ook zo’n symbiotische relatie aangaan. Waarin de hoofdpersoon de wreedheid van het bestaan ook probeert te overleven door vooral de absurditeit ervan te zien. En waarin de hoofdpersoon ook geregeld tot op de bodem gaat. De snelle, slimme montage neemt je mee van dark comedy, slapstick, satire naar familiedrama.

Wat Eva Crutzen daarbij zo’n heldin maakt, is haar zelfverzekerde zelfspot. Ze deinst er niet voor terug de meest onaantrekkelijke scènes te bedenken, waarin ze zich in te strakke kleren hijst of zich vertoont met zwarte make-upkringen onder haar ogen. Neem het moment dat Cat na een doordrenkte nacht ’s ochtends vroeg haar jas van de kapstok wil pakken en een uitdagende jongen in de weg gaat staan. Ze hoeft hem alleen maar met haar verschraalde adem in zijn gezicht te blazen om zijn avances af te slaan.

Bodem is licht en duister, vreemd en herkenbaar tegelijkertijd. En hilarisch hartverscheurend. Wat een vakvrouw, die Eva Crutzen.

Het mixen van verschillende succesvolle tv-formats is geen garantie voor een nieuw succes: er kan zo maar een tv-gedrocht ontstaan. Essentieel is dat alle ingrediënten vol zorg, aandacht en subtiliteit worden gedoseerd. Zoals bij B&B Vol Liefde op RTL4.

In deze realityshow krijgen verschillende B&B-eigenaren (een snufje Bed & Breakfast) die een nieuw bestaan hebben opgebouwd in het buitenland (een flinke dot Ik Vertrek) een aantal kandidaat-liefdespartners als logés over de vloer (een krokante laag Boer Zoekt Vrouw). Waarbij de camera geen grenzen kent.

De casting van het afgelopen seizoen bracht de kijker een zeer afwisselende mix van vertedering (Leendert in België), verbijstering (Walter in Frankrijk), verwarring (Petri in Frankrijk), vermaak (Marian in Portugal), bevreemding (Bram in Zweden) en ontluistering (Martijn in Thailand). Het waren allemaal karakters om van te smullen en van te gaan houden. Met als kers op de taart dat twee deelnemende B&B-eigenaren (Debbie en Joy in Spanje) echte en langdurige liefde vonden. Iets dat in de hedendaagse overvloed aan datingprogramma’s eerder uitzondering dan regel is.

B&B Vol Liefde zorgde voor een echte zomerhype: Nederland ging tijdens de warme maanden massaal vijf dagen per week een uur voor de televisie zitten. Een ongekende toewijding, die te danken is aan de perfecte, altijd vaart houdende montage. En de mooie beelden uit heel Europa – en een hoekje Azië – bezorgden ook thuisblijvers een vakantiegevoel.

Onovertroffen is de voice-over van Jeroen Kijk in de Vegte, met zijn gevoel voor sfeer en humor. Hoewel de woordgrapdichtheid op het randje is van wat de kijker aankan, zijn zijn teksten en timing essentieel voor het succes.

De makers van B&B Vol Liefde toonden in de zomer 2023 dat ze in het reality-genre de absolute top zijn.

Raven van Dorst is bekroond met de speciale vermelding van de Zilveren Nipkowschijf 2023. Dat maakte juryvoorzitter op 10 mei bekend in de talkshow Jinek. De uitreiking is op 15 juni. 

Het juryrapport:

Raven van Dorst

Raven van Dorst is een ontwapenende, overrompelende en originele televisiepersoonlijkheid die de jury van de Zilveren Nipkowschijf al jarenlang een keer wil noemen. De bewondering betreft vooral Van Dorsts oprechte interesse in de medemens en diens opvallende radar voor drijfveren en gevoeligheden. De natuurlijke manier waarop die in Boerderij Van Dorst de onthullingen loskrijgt – van Waylons problemen ‘down there’ tot een openhartige Paul de Leeuw over zijn intimiderende sterrengedrag – het oogt zo vanzelfsprekend, maar je moet van goeden huize komen om zo’n vertrouwelijke sfeer te kunnen creëren. Als je ziet hoe authentiek Van Dorst zelf rondbanjert op dat erf, snap je hoe het werkt. De maskers vallen af, omdat die het eigen masker allang heeft afgedaan. Of misschien nooit heeft opgehad.

In Wie van de drie? was Raven van Dorst een welkom panellid met prikkelende opmerkingen. In Nachtdieren neemt die de kijker mee op een onbevangen speurtocht naar de nachtelijke belevenissen van slapeloze landgenoten. Met niet zelden zeer emotionerende gesprekken als resultaat.

Ongetwijfeld is Raven van Dorst voor veel mensen, jong en oud, die eveneens zijn geboren als hermafrodiet of intersekse persoon een baken van hoop en trots. De manier waarop Van Dorst diens bekendheid weet in te zetten voor een belangrijke zaak – het creëren van bewustzijn en begrip voor iedereen die niet in een doorsnee genderhokje past – is bewonderenswaardig. En vereiste in het begin vast veel meer moed dan een buitenstaander kan bedenken.