Raven van Dorst is bekroond met de speciale vermelding van de Zilveren Nipkowschijf 2023. Dat maakte juryvoorzitter op 10 mei bekend in de talkshow Jinek. De uitreiking is op 15 juni. 

Het juryrapport:

Raven van Dorst

Raven van Dorst is een ontwapenende, overrompelende en originele televisiepersoonlijkheid die de jury van de Zilveren Nipkowschijf al jarenlang een keer wil noemen. De bewondering betreft vooral Van Dorsts oprechte interesse in de medemens en diens opvallende radar voor drijfveren en gevoeligheden. De natuurlijke manier waarop die in Boerderij Van Dorst de onthullingen loskrijgt – van Waylons problemen ‘down there’ tot een openhartige Paul de Leeuw over zijn intimiderende sterrengedrag – het oogt zo vanzelfsprekend, maar je moet van goeden huize komen om zo’n vertrouwelijke sfeer te kunnen creëren. Als je ziet hoe authentiek Van Dorst zelf rondbanjert op dat erf, snap je hoe het werkt. De maskers vallen af, omdat die het eigen masker allang heeft afgedaan. Of misschien nooit heeft opgehad.

In Wie van de drie? was Raven van Dorst een welkom panellid met prikkelende opmerkingen. In Nachtdieren neemt die de kijker mee op een onbevangen speurtocht naar de nachtelijke belevenissen van slapeloze landgenoten. Met niet zelden zeer emotionerende gesprekken als resultaat.

Ongetwijfeld is Raven van Dorst voor veel mensen, jong en oud, die eveneens zijn geboren als hermafrodiet of intersekse persoon een baken van hoop en trots. De manier waarop Van Dorst diens bekendheid weet in te zetten voor een belangrijke zaak – het creëren van bewustzijn en begrip voor iedereen die niet in een doorsnee genderhokje past – is bewonderenswaardig. En vereiste in het begin vast veel meer moed dan een buitenstaander kan bedenken.

De dramaserie Rampvlucht (KRO-NCRV) is genomineerd voor de Zilveren Nipkowschijf 2023. Dat maakte juryvoorzitter Renate van der Bas op 10 mei bekend in de talkshow Jinek. De dramaserie van Michael leendertse en Lourens Blok  gaat over de onderzoekers die de politieke geheimen rond de vliegramp in de Bijlmer van 1992 proberen bloot te leggen. De bekendmaking van de prijswinnaar is op 15 juni.

Het juryrapport:

Zondagavond 4 oktober 1992. Een vrachtvliegtuig van El Al stort neer in de Amsterdamse Bijlmermeer, met rampzalige gevolgen: zeker 43 mensen kwamen om, tientallen raakten gewond, honderden woningen gingen verloren. En duizenden vragen volgden. Hoe kon deze ramp gebeuren, wie was verantwoordelijk, welke lading zat in de Boeing 747, wie waren de geheimzinnige mensen in witte pakken die na de crash op de rampplek rondliepen? En vooral: waarom leek de overheid zo onwillig om eerlijke antwoorden te geven?

‘Politiek op zijn lelijkst’, is na dertig jaar nog steeds een terechte conclusie. Maar de nasleep van de ramp is ook een perfecte inspiratiebron voor een overdonderende, historische dramaproductie, zo bewijst de ongemeen spannende serie Rampvlucht. Het script is van Michael Leendertse, die zich tien jaar lang voorbereidde op de beste aanpak om te laten zien wat er is gebeurd: ‘Dit is een van de meest aangrijpende en spannende verhalen die ik ken uit de Nederlandse geschiedenis. En niemand vertelt het’.

Lovenswaardig is de creatie van het fictieve personage Asha Willems, een Bijlmerbewoonster die op zoek gaat naar waarheid en gerechtigheid. Haar persoon doet recht aan de vele honderden verschillende Bijlmerbewoners die met pijn en trauma’s en vraagtekens achterbleven.

Er was kritiek of je feiten en fictie wel op dergelijke manier mag mengen. Maar: was dit niet precies wat na de Bijlmervliegramp in 1992 in het echt gebeurde? De waarheid was zoek. En zolang feitenkoning en onderzoeksjournalist Vincent Dekker achter het eindresultaat van deze serie staat, zullen ook de nog altijd gefrustreerde betrokkenen blij kunnen zijn met Rampvlucht.

De jury deelt hierbij de mening van Leendertse dat de vliegramp raakvlakken heeft met wat we de laatste jaren vaak zien: systeemfalen en het vergeten van burgers. Zoals bij de afwikkeling van de Groninger aardbevingschade en de toeslagenaffaire. Het achterliggende verhaal van Rampvlucht maakt de serie  daardoor zo relevant als maar kan.

Onze man bij de Taliban (VPRO) van Thomas Erdbrink en Roel van Broekhoven is donderdag 15 juni  in Amsterdam bekroond met de Zilveren Nipkowschijf 2023.  In de documentaireserie trekt Erdbrink met zijn filmploeg door Afghanistan nadat het Amerikaanse leger is vertrokken, en de Talibanstrijders het land hebben ingenomen. Hij legt vast hoe de bevolking, vooral de vrouwen, zuchten onder het nieuwe islamistische regime. Het is de tweede keer het duo samen de televisieprijs krijgt; in 2015 werd hun gelijksoortige serie Onze man in Teheran bekroond.  Regisseur Roel van Broekhoven wint reeds voor de vierde keer.

Het juryrapport:

De onvoorstelbare beelden staan op ons aller netvlies gegrift: Afghanen die in blinde paniek hun land proberen te verlaten nadat de Taliban de macht hebben gegrepen, desnoods door zich als krankzinnigen aan de vleugels van een vertrekkend vliegtuig vast te klampen. Niet iedereen denkt bij die beelden: laat ik eens gaan kijken hoe het daar nu is. Journalist Thomas Erdbrink en regisseur Roel van Broekhoven deden dat wel.

Het leverde een intense en adembenemende serie op vanuit een gesloten land waar de mensen van de een op andere dag hun toekomstplannen zagen verdampen. Vooral meisjes en vrouwen, maar ook Afghaanse mannen lijden onder de wanhopige situatie. De gesprekken die Erdbrink met hen voert – in het Farsi – vertellen hoe walgelijk oneerlijk de macht van de terreur is. En hoe traumatiserend het leven in een oorlogsgebied.

Maar ook toont Onze man bij de Taliban hoe dapper mensen kunnen zijn die niets meer hebben te verliezen behalve hun waardigheid en hun leven. Helaas biedt het zien van de vierdelige serie uiteindelijk weinig hoop voor een snelle verbetering van het leven in deze hel op aarde. De makers hoopten hoofdpersonen te vinden die je als kijker door de serie heen beter zou gaan leren kennen. Een moeilijke taak in het onvoorspelbare Afghanistan: keer op keer bleken al gefilmde hoofdpersonen opeens gevlucht te zijn. Per saldo kleurt juist dat het sombere verhaal precies in.

De jury koos de serie als een van de genomineerden voor de Zilveren Nipkowschijf 2023 niet alleen wegens het emotionerende eindresultaat, maar ook wegens de complexiteit van de productie en het lef van de makers en medewerkers, zowel aan Nederlandse als aan Afghaanse zijde. Ook de kwaliteit van het camera- en geluidswerk van Jackó van ’t Hof en Dennis Kersten verdient alle eer.

De documentaire De jurk en het scheepswrak (NTR) van Arnold van Bruggen is genomineerd voor de Zilveren Nipkowschijf 2023. Dat maakte juryvoorzitter Renate van der Bas op 10 mei bekend in de talkshow Jinek. De bekendmaking is op 15 juni.

Het juryrapport:

Het is een wildwestfilm die zich afspeelt in de Waddenwateren, een documentaire over de conservering van cultureel erfgoed, maar vooral: een verhaal vol hartstocht.

In 2014 gingen Texelse amateurduikers aan de slag met een van de vele wrakken in de Waddenzee; de Reede van Texel was ‘het Schiphol van die tijd’. Maar dit zeventiende-eeuwse wrak bleek heel bijzonder, want het was maagdelijk en bevatte een goed geconserveerde en verrassend gevarieerde lading. Zo diepten de duikers een vrijwel gave, eeuwenoude chique zijden jurk op. Voor kledinghistorici alsof een Rembrandt wordt ontdekt. Of beter, alsof de enige Rembrandt ter wereld is teruggevonden: textiel vergaat snel onder water, deze jurk is volstrekt uniek.

In de driedelige serie De jurk en het scheepswrak ontrafelt de Texelse regisseur Arnold van Bruggen met precisie en met gevoel voor avontuur wat er zich vervolgens afspeelde. De jutters spoten de jurk met een tuinslang schoon en presenteerden hem op een barbecuefeestje. Respectloos? Zonder hen was de schat überhaupt niet opgedoken.  Maar een leger van ambtenaren en wetenschappers toont zich onthutst over de manier waarop er met de inhoud van de schatkamer is omgegaan. Alleen al de lichaamstaal van de vertegenwoordigster van het Rijksmuseum over zoveel barbarij spreekt boekdelen.

Het knapst is hoe Arnold van Bruggen dicht bij álle partijen weet te komen. Een zwartwit mening vormen is uitgesloten. Alle personages in de intrige zijn ijzersterk en illustreren een boeiende kloof in Nederland: die tussen de gewone, traditionele burger en de gespecialiseerde instituties. Met een intelligente, menselijke  museumdirectrice als glimlachende derde. Ook hulde aan de maker voor het vastleggen van een scène waarin de blik van jutster Annet verraadt dat er nog meer geheimen zijn prijs te geven dan de deskundigen weten. Leve de goede montage, deze documentaire overtreft alle fictie.

Niels van der Laan, Jeroen Woe en hun team krijgen dit jaar de Ere Zilveren Nipkowschijf voor hun satirische tv-show Even tot hier (BNNVARA). Dat maakte juryvoorzitter Renate van der Bas op 10 mei bekend in de talkshow Jinek. De uitreiking is op 15 juni.

Uit het juryrapport:

Neerlands hoop in wrange dagen. Het beste zaterdagavondprogramma sinds tijden. Heldere helden. Sinds de start begin 2019 leveren Jeroen Woe en Niels van der Laan met Even tot hier de hoogste kwaliteit satire over het nieuws van de week.

De grote kracht is dat Woe en Van der Laan met nimmer aflatend enthousiasme steeds opnieuw in de grote brij van Nederlandse onderwerpen willen duiken, om ons uit te leggen hoe het zit en waar het fout gaat. Loepzuiver lichten ze nationale gebeurtenissen toe, het vaak onbegrijpelijke overheidsbeleid en de opvallendste actuele tendensen. Zodat je als burger weer weet hoe het zit. Vanwege hun evidente maatschappelijke betrokkenheid komen de mannen daarom naast de Ere Zilveren Nipkowschijf – en in 2022 de Televizierring – ook beslist in aanmerking voor een koninklijk onderscheiding.

Belangrijke troef in Even tot hier is de ongekende muzikale creativiteit, inclusief het speelse afzeiken van muzikaal begeleider Miquel Wiels. Bekende liedjes worden in nieuwe jasjes gehesen waardoor nieuwe klassiekers ontstaan. Neem hoe de afhandeling van de Groningse aardbevingschade werd verbonden met de valse noten van Eurovisie-deelnemers Mia en Dion. Hoe Youp van ’t Heks Flappie reïncarneerde tot Wappie. Of hoe het team met Thierry blijft zelfs van Thierry Baudet een komische figuur wist te maken.

Daarnaast zijn er de briljante ‘simpele liedjes’ waarmee in 1 minuut creatief en kritisch wordt uitgelegd hoe het zit met fenomenen als TikTok, flitsbezorgers of het vaccinatiebeleid. Zeker tijdens de coronaperiode was Even tot hier  essentieel  om ondanks alles de moed erin te houden.

Van der Laan en Woe zijn in hun negende seizoen in hun beste vorm tot nu toe. De satirische show kan op deze manier nog jaren mee en Nederland zal heus wel onderwerpen blijven uitbraken. Onlangs bewezen Woe en Van der Laan dat Al voorlopig nog niet kan tippen aan hun talent: een verzoek aan ChatGPT voor een grappige liedtekst leverde een rammelend gedrocht op. 1-0 voor de echte mensen.

De Rob Touber Sound, een podcast over Nederlandstalige muziek, krijgt de Eervolle Vermelding van de Zilveren Reissmicrofoon. Dat maakte juryvoorzitter Vincent Bijlo op 9 mei bekend in het radioprogramma Spraakmakers. De Reissmicrofoon is de jaarlijkse prijs van de kritiek voor het beste radioprogramma of de beste podcast.

Het juryrapport:

Archief-jager Frank Jochemsen (40) en zijn sidekick Jim Immig (32) vonden elkaar zeventien jaar geleden in hun liefde voor Wim Sonneveld en het verzamelen van oude elpees met ‘het betere Nederlandstalige lied’. Op veel platenhoezen uit de jaren zestig en zeventig kwamen ze de naam van producer Rob Touber tegen. Hij had, vonden ze allebei, een heel eigen sound. Wie was die man?

Touber overleed in 1975, zittend achter het mengpaneel, op 39-jarige leeftijd. Hij bleek behalve platenproducer ook televisieregisseur geweest te zijn. Hij maakte tussen 1965 en 1975 grote televisieshows rond één Nederlandse artiest. Van die producties is heel weinig bewaard gebleven. Jochemsen en Immig gebruikten de coronatijd om het verloren gewaande werk van Touber boven water te halen. Ze vielen van de ene verbazing in de andere. Wat een enorm oeuvre had die man in zo’n korte tijd geschapen! 

De podcast geeft een overzicht van dat oeuvre. Hij zit vol met geweldige muziek, liedjes die de jury, toch redelijk vertrouwd met Nederlandstalige muziek, nog nooit had gehoord. Jochemsen en Immig gaan ook langs bij artiesten met wie Touber gewerkt heeft, van Boudewijn de Groot tot Willem Nijholt, en van Jenny Arean tot Gerard Cox. Samen luisteren ze naar de opnames die ze hebben gedolven en halen ze herinneringen op aan Touber, die elegante, frivole, intelligente en geestige relnicht met een grote geldings- en scheppingsdrang. De schellen vallen van je oren, wat een sound en wat een liefde voor het lied!

De afleveringen duren gemiddeld één uur en twintig minuten en dat is niet te lang. Als je de luisteraar al die tijd weet te boeien, heb je iets goeds gemaakt.

Ad van Liempt werkte onder meer bij het NOS Journaal, NOS Laat en NOVA. Hij speelde vanaf eind jaren negentig een belangrijke rol bj de introductie van geschiedenisprogramma’s op televisie, zoals  Andere Tijden en De Oorlog. Hij werd bekroond voor zijn hele televisieoeuvre.

Zangeres Davina Michelle die vanaf een zeedijk in een muur van water stapt, waarna de tsunami op Ahoy neerdaalt;  Dj Afrojack die vanaf de Erasmusbrug een 150-koppig orkest voorgaat, waarna hij in een oogwenk met brug en al in de concertzaal verschijnselt. Wanneer een televisieshow vlekkeloos verloopt, staan we er zelden bij stil hoe bijzonder dat eigenlijk is. Maar wat het team van het Eurovisie Songfestival 2021 in Rotterdam (NPO/NOS/AVROTROS) presenteerde, verdient een zeer speciale vermelding. Van het decor, de video, de augmented reality, tot de regie en de presentatie – uit alles bleek dat de Nederlandse televisie- en evenemententechniek tot de internationale top behoort.

En dat is bewonderenswaardig, zeker omdat het songfestival in feite 39 minishows  bevat, omdat ieder land zijn eigen, zeer uiteenlopende visuele wensen meeneemt. De editie was bijzonder goed georganiseerd en geproduceerd – relaxed, flexibel en efficiënt uitgevoerd, in een slank en wendbaar decor, met een roterende videowand van 52 meter, virtueel water, en echt vuur.

En dat alles onder een onzeker gesternte, want de covid-pandemie stelde zware logistieke eisen aan de organisatie: van de 750.000 mondkapjes en de vele teststraten, tot het laten maken van back-up video’s voor alle deelnemers, in geval ze besmet zouden raken. Dat het publiek thuis hier weinig van merkte, en een schijnbaar moeiteloos overdonderende ervaring kreeg, was het ware huzarenstukje van dit Songfestival.

Met Het jaar van Fortuyn (AvroTros) werd de tv-kijker voor het eerst in lange tijd getrakteerd op een zeer geslaagde politieke dramaserie. De vijfdelige reeks vertelt over de opmars van Pim Fortuyn en de moord op de politicus op het Mediapark in Hilversum – 6 mei 2002 – en de nasleep daarvan. Het toont hoe in een periode van nog geen jaar het politieke landschap in Nederland voorgoed verandert

De uitstekende acteerprestaties van Jeroen Spitzenberger (Fortuyn) en Ramsey Nasr (PvdA-lijsttrekker Ad Melkert) niet te na gelaten, zat het ’m vooral in de vorm van de reeks met het ijzersterke scenario van Nathan Vecht en Pieter Bart Korthuis. De vondst om Mat Herben (een glansrol van Fedja van Huêt) op te voeren als verteller was voor een enkeling lastig te verteren, maar voor velen buitengewoon aangenaam. Al was het maar om zijn uitleg over Paars aan de hand van de inhoud van zijn lunchtrommeltje.

De serie van regisseur Michiel van Jaarsveld beeldt voor de jeugd een belangrijke gebeurtenis in de geschiedenis, voorzien van een lichte toon, op indrukwekkende wijze uit en is voor de veertigplusser een trip down memory lane. Het veelbekeken, maar ook verguisde lijsttrekkersdebat werd echt gehouden in de pauze van de Soundmixshow. En oh ja, Melkert met zijn coquilles, Fortuyn in zijn aanstellerige paleisje in Italië.

Soms werden in één scène de eenzaamheid van Fortuyn en het gezinsleven van Melkert tegenover elkaar gezet, dat een ander licht werpt op de flamboyantie van professor Pim en de kleurloosheid van zijn opponent (’Papa, ben jij saai? Dat zeggen ze op televisie’).

Mooi zijn ook de kleine verhaallijnen, over de krantenbezorger van Marokkaanse afkomst die een exemplaar met het gewraakte Volkskrant-interview in de Maas gooit, Ronald Sørensen als geschiedenisleraar die een klas met Holocaust-ontkenners tegenover zich vindt of de adoratie van de aanhangers van professor Pim, het stel op de bank dat voorheen trouw PvdA stemde.

Deze serie had kunnen verworden tot een TV Kantine-achtige ervaring, maar de ’vermommingen’ pakten verrassend goed uit. Ook was de makers er veel aan gelegen om van beide hoofdpersonages een genuanceerd beeld te schetsen. De reacties van het merendeel van de prominenten die in Het jaar van Fortuyn worden vertolkt waren in elk geval positief. Mat Herben (‘Ik ben Pims woordvoerder bij leven en dood’), weigerde aanvankelijk de reeks te bekijken. Nadat hij overstag ging, viel hem het eindresultaat alles mee. Zijn voornaamste punt van kritiek betrof de chronologie. ‘In die tijd had ik nog geen buikje. Dat kwam pas later in de Tweede Kamer.’

In 1984 ging de Zilveren Reissmicrofoon naar het VARA-radioprogramma De Stand van Zaken, niet alleen vanwege de kwaliteiten van presentator Marcel van Dam, maar zeker ook als beloning voor het verslaggeverswerk van Hanneke Groenteman en Paul Witteman. In 1995 kreeg diezelfde Witteman een eigen Zilveren Nipkowschijf, toegekend door een toentertijd verdeelde jury: niet alle leden vonden dat een journalist in aanmerking zou moeten kunnen komen voor de Nipkowschijf. Maar de kwaliteit van zijn journalistieke werk overwon glansrijk alle discussies. De jury schreef:

“Paul Witteman zal de televisiegeschiedenis ingaan als een programmamaker die in de jaren 90 als geen ander zijn stempel heeft gedrukt op de informatieve sector. Hij was en is niet alleen een voortreffelijk presentator, maar ook een intelligent interviewer, die zich met schijnbaar groot gemak op de moeilijkste gebieden begeeft. Hij heeft gedenkwaardige interviews gemaakt met zeer uiteenlopende mensen. Hij heeft psychiaters geïnterviewd, maar ook psychopaten: het eerste interview met een stalker was van Witteman. Hij heeft jarenlang in een praatprogramma mensen met grote emotionele problemen meevoelend, maar nooit klef aan het woord gelaten. Witteman laat iedereen in zijn waarde, of het nu de minister-president is of een plagiaat plegende hoogleraar. Maar hij laat wel ondubbelzinnig blijken dat hij de waarheid horen wil, en niets dan de waarheid.”

Genoemd en geroemd werden zijn bijdrages aan programma’s als De Ronde van Witteman, Nova, Buitenhof, Het Lagerhuis, en B&W, titels die dankzij de inbreng van Paul Witteman begrippen konden worden. Ook zijn aandeel aan de grote verkiezingsavonden in die jaren brachten hem lof: “Paul Witteman bewees, en dat is niet zijn geringste verdienste, dat het mogelijk is een groot publiek te bereiken met een kwalitatief hoogwaardig aanbod.”

Na de millenniumwisseling bleef Witteman naam maken en onder collega’s respect afdwingen, zo bleek uit de documentaire die Witteman in 2021 ter ere van zijn 75ste verjaardag kreeg aangeboden. Vakgenoten analyseren hierin Wittemans interviewtechniek, vanaf zijn eerste optreden als zwetend en nerveus jong Paultje in Achter het Nieuws – 1986 – tot de koele kikker die in eigen praatprogramma’s geroutineerd wist hoe toe te slaan. ‘De Mohammed Ali van de interviewers’, werd hij genoemd door Charles Groenhuijsen. En niet voor niets, als je terugziet hoe hij Ad Melkert de hoeken van de ring liet zien in de verkiezingstijd van 2002.

En toen moest Pauw & Witteman nog komen, de zeer gewaardeerde praatshow op de late avond samen met Jeroen Pauw, een stabiele factor tussen 2006 en 2014.

Niet onder stoelen of banken wil de jury steken dat deze Ere Zilveren Nipkowschijf ook een waardering is voor het programma Podium Witteman, de ongeëvenaarde etalage van serieus mooie muziek die Witteman ruim zeven jaar lang inhoud mocht geven en presenteerde, 269 afleveringen lang. Hopelijk blijft dit geliefde programma ondanks Wittemans terugtreden bestaan, waarbij de jury het een volkomen terecht eerbetoon zou vinden dat de titel Podium Witteman ongewijzigd blijft. Want waarom deze naam veranderen?

Zo vaak komen instituten nou ook weer niet voorbij in omroepland.

(Foto Wendy van Bree)