Soms komt er een dramaserie langs die een historisch onderwerp kan maken of breken. De Joodse Raad (EO) is er zo één. De serie laat zien dat in de Tweede Wereldoorlog zowel gehoorzaamheid als verzet tot duivelse dilemma’s leidden.

In een subtiel en genuanceerd script, waaraan schrijver Roos Ouwehand vijf jaar werkte, neemt zij de kijker stapsgewijs mee in de gecompliceerde dilemma’s van raadsvoorzitter David Cohen (Pierre Bokma). Zijn beleid van ‘vertragen en meebewegen met de bezetter om erger te voorkomen’ leek een verstandige aanpak. Maar achteraf kun je stellen dat het precieze administratieve werk van de Joodse Raad de bezetter juist in de kaart heeft gespeeld bij de deportatie van meer dan honderdduizend Joden naar de vernietigingskampen.

Initiatiefnemer van de serie, de vasthoudende journalist Hans Knoop (De zaak Menten) wijst graag op het standsverschil bij de mensen die de Raad trachtte te sparen: de hoogleraren veel vaker dan de werklui. Maar Ouwehand en regisseur Paula van der Oest kozen niet voor de beschuldigende vinger, en dat toont lef en verbeeldingskracht. Het perspectief is de onwetendheid en het ongeloof uit het begin, die uitmonden in het verbijsterende besef overgeleverd te zijn geweest aan een gruwelijk, cynisch en bloeddorstig systeem van terreur.

Wat zou je zelf doen? is de vraag die de kijker zichzelf gaat stellen. Het ambigue spel van Pierre Bokma gaat daarbij door merg en been.
Tegenover hem staat zijn daadkrachtige dochter Virrie (kordaat gespeeld door Claire Bender) die even geloofwaardig de andere kant opgaat. Zij probeert zo veel mogelijk kinderen te redden door hen op onderduikadressen onder te brengen. Maar ook zij moet daarin onmogelijke keuzes maken, net als vader.

Gewone mensen en hun dilemma’s geplaatst in een decor van moord en haat, sec gefilmd in doffe kleuren – De Joods Raad is een monumentale historische serie die een hoofdstuk uit de geschiedenis inkleurt waarover lange tijd te zwart-wit is gedacht.

Op haar onderarm heeft Kelly-Qian van Binsbergen een nieuwe tatoeage. In het Chinees staat er: ‘Ik spreek geen Chinees’. Handige disclaimer voor een Zeeuwse vrouw met een Chinees uiterlijk. Daarover zou De Afhaalchinees eigenlijk gaan: dat zij Nederlander is maar ze niet als Nederlander wordt behandeld. Het liep anders. Zij debuteerde dit seizoen met een vierdelige documentaire-reeks over de vele aspecten van adoptie in Nederland – even schokkend als hilarisch, even persoonlijk als maatschappelijk relevant. En nog nieuwswaardig ook.

Met moed en lef stelt Kelly-Qian vragen die ze zichzelf dertig jaar niet heeft willen stellen. Is adoptie een goede daad of juist egoïstisch? Red je een kind of ontwortel je het? Hoe ga je om met beschadigde adoptiekinderen? De serie toont het pijnlijke graven in haar eigen jeugd, de eenzaamheid en woede van de geadopteerde. Maar ook de vele misstanden in adoptieland: corruptie, kinderhandel, het zwijgen en verbergen.

Ondanks deze zware onderwerpen heeft de serie een luchtige toon en een aantrekkelijke vorm. Dat komt door de humor van Kelly-Qian en de bijzondere, aan online video ontleende stijlmiddelen: speelse animaties van Studio Yoko en een snelle, levendige knip-en-plak-montage van Vincent Manuhuwa en Kelly-Qian zelf.

Met De Afhaalchinees heeft Kelly-Qian heel wat losgewoeld. Niet alleen bij zichzelf, maar ook bij de rest van Nederland. Niet voor niets besloot het kabinet in mei om internationale adoptie helemaal te verbieden.

Speciale shout out naar Omroep Zwart die dit bijzondere talent de kans en de vrijheid gaf om De Afhaalchinees precies zo te maken zoals ze het wilde hebben. En dan te bedenken dat dit nog slechts het debuut is van Kelly-Qian van Binsbergen.

Het was een vreemd gevoel in september 2023: actrice en cabaretier Eva Crutzen won een Gouden Kalf voor beste hoofdrol in een dramaserie, maar het ging om een reeks die nog niemand had gezien. Zes maanden later was het dan zo ver: Bodem kwam online en startte op NPO3 bij BNNVARA. En de zesdelige serie denderde binnen.

Bodem gaat over een hard feestende en hard vallende vrouw. Bekende ingrediënten, maar Crutzen geeft een knappe, eigen draai aan het personage. Haar quasi nonchalante spel zorgt ervoor dat je van deze Cat gaat houden, dat je onder de geestige rommel de tragiek blijft zien. Want al snel wordt duidelijk dat Cat, een feestlustige vrouw van 37 die nog volop drank, drugs en mannen verslindt, niet echt lekker gaat. We zien beelden uit Cats onrustige dromen, waarin ze zich onderwater bevindt, omhuld door angstaanjagende verkeersgeluiden. Het rauwe leven dat ze leidt, de irritatie die ze voelt bij haar familie en collega’s; achter een fatalistische façade van fuck de wereld schuilt een verstikkend trauma, dat langzaam maar zeker komt bovendrijven.

Cats ruige zoektocht naar verlossing is door Crutzen – ook de schrijver, componist en regisseur van Bodem – overgoten met een onweerstaanbare tragikomische saus die soms doet denken aan After Life van Ricky Gervais, waarin rouw en rauw ook zo’n symbiotische relatie aangaan. Waarin de hoofdpersoon de wreedheid van het bestaan ook probeert te overleven door vooral de absurditeit ervan te zien. En waarin de hoofdpersoon ook geregeld tot op de bodem gaat. De snelle, slimme montage neemt je mee van dark comedy, slapstick, satire naar familiedrama.

Wat Eva Crutzen daarbij zo’n heldin maakt, is haar zelfverzekerde zelfspot. Ze deinst er niet voor terug de meest onaantrekkelijke scènes te bedenken, waarin ze zich in te strakke kleren hijst of zich vertoont met zwarte make-upkringen onder haar ogen. Neem het moment dat Cat na een doordrenkte nacht ’s ochtends vroeg haar jas van de kapstok wil pakken en een uitdagende jongen in de weg gaat staan. Ze hoeft hem alleen maar met haar verschraalde adem in zijn gezicht te blazen om zijn avances af te slaan.

Bodem is licht en duister, vreemd en herkenbaar tegelijkertijd. En hilarisch hartverscheurend. Wat een vakvrouw, die Eva Crutzen.

Het mixen van verschillende succesvolle tv-formats is geen garantie voor een nieuw succes: er kan zo maar een tv-gedrocht ontstaan. Essentieel is dat alle ingrediënten vol zorg, aandacht en subtiliteit worden gedoseerd. Zoals bij B&B Vol Liefde op RTL4.

In deze realityshow krijgen verschillende B&B-eigenaren (een snufje Bed & Breakfast) die een nieuw bestaan hebben opgebouwd in het buitenland (een flinke dot Ik Vertrek) een aantal kandidaat-liefdespartners als logés over de vloer (een krokante laag Boer Zoekt Vrouw). Waarbij de camera geen grenzen kent.

De casting van het afgelopen seizoen bracht de kijker een zeer afwisselende mix van vertedering (Leendert in België), verbijstering (Walter in Frankrijk), verwarring (Petri in Frankrijk), vermaak (Marian in Portugal), bevreemding (Bram in Zweden) en ontluistering (Martijn in Thailand). Het waren allemaal karakters om van te smullen en van te gaan houden. Met als kers op de taart dat twee deelnemende B&B-eigenaren (Debbie en Joy in Spanje) echte en langdurige liefde vonden. Iets dat in de hedendaagse overvloed aan datingprogramma’s eerder uitzondering dan regel is.

B&B Vol Liefde zorgde voor een echte zomerhype: Nederland ging tijdens de warme maanden massaal vijf dagen per week een uur voor de televisie zitten. Een ongekende toewijding, die te danken is aan de perfecte, altijd vaart houdende montage. En de mooie beelden uit heel Europa – en een hoekje Azië – bezorgden ook thuisblijvers een vakantiegevoel.

Onovertroffen is de voice-over van Jeroen Kijk in de Vegte, met zijn gevoel voor sfeer en humor. Hoewel de woordgrapdichtheid op het randje is van wat de kijker aankan, zijn zijn teksten en timing essentieel voor het succes.

De makers van B&B Vol Liefde toonden in de zomer 2023 dat ze in het reality-genre de absolute top zijn.

Raven van Dorst is bekroond met de speciale vermelding van de Zilveren Nipkowschijf 2023. Dat maakte juryvoorzitter op 10 mei bekend in de talkshow Jinek. De uitreiking is op 15 juni. 

Het juryrapport:

Raven van Dorst

Raven van Dorst is een ontwapenende, overrompelende en originele televisiepersoonlijkheid die de jury van de Zilveren Nipkowschijf al jarenlang een keer wil noemen. De bewondering betreft vooral Van Dorsts oprechte interesse in de medemens en diens opvallende radar voor drijfveren en gevoeligheden. De natuurlijke manier waarop die in Boerderij Van Dorst de onthullingen loskrijgt – van Waylons problemen ‘down there’ tot een openhartige Paul de Leeuw over zijn intimiderende sterrengedrag – het oogt zo vanzelfsprekend, maar je moet van goeden huize komen om zo’n vertrouwelijke sfeer te kunnen creëren. Als je ziet hoe authentiek Van Dorst zelf rondbanjert op dat erf, snap je hoe het werkt. De maskers vallen af, omdat die het eigen masker allang heeft afgedaan. Of misschien nooit heeft opgehad.

In Wie van de drie? was Raven van Dorst een welkom panellid met prikkelende opmerkingen. In Nachtdieren neemt die de kijker mee op een onbevangen speurtocht naar de nachtelijke belevenissen van slapeloze landgenoten. Met niet zelden zeer emotionerende gesprekken als resultaat.

Ongetwijfeld is Raven van Dorst voor veel mensen, jong en oud, die eveneens zijn geboren als hermafrodiet of intersekse persoon een baken van hoop en trots. De manier waarop Van Dorst diens bekendheid weet in te zetten voor een belangrijke zaak – het creëren van bewustzijn en begrip voor iedereen die niet in een doorsnee genderhokje past – is bewonderenswaardig. En vereiste in het begin vast veel meer moed dan een buitenstaander kan bedenken.

De dramaserie Rampvlucht (KRO-NCRV) is genomineerd voor de Zilveren Nipkowschijf 2023. Dat maakte juryvoorzitter Renate van der Bas op 10 mei bekend in de talkshow Jinek. De dramaserie van Michael leendertse en Lourens Blok  gaat over de onderzoekers die de politieke geheimen rond de vliegramp in de Bijlmer van 1992 proberen bloot te leggen. De bekendmaking van de prijswinnaar is op 15 juni.

Het juryrapport:

Zondagavond 4 oktober 1992. Een vrachtvliegtuig van El Al stort neer in de Amsterdamse Bijlmermeer, met rampzalige gevolgen: zeker 43 mensen kwamen om, tientallen raakten gewond, honderden woningen gingen verloren. En duizenden vragen volgden. Hoe kon deze ramp gebeuren, wie was verantwoordelijk, welke lading zat in de Boeing 747, wie waren de geheimzinnige mensen in witte pakken die na de crash op de rampplek rondliepen? En vooral: waarom leek de overheid zo onwillig om eerlijke antwoorden te geven?

‘Politiek op zijn lelijkst’, is na dertig jaar nog steeds een terechte conclusie. Maar de nasleep van de ramp is ook een perfecte inspiratiebron voor een overdonderende, historische dramaproductie, zo bewijst de ongemeen spannende serie Rampvlucht. Het script is van Michael Leendertse, die zich tien jaar lang voorbereidde op de beste aanpak om te laten zien wat er is gebeurd: ‘Dit is een van de meest aangrijpende en spannende verhalen die ik ken uit de Nederlandse geschiedenis. En niemand vertelt het’.

Lovenswaardig is de creatie van het fictieve personage Asha Willems, een Bijlmerbewoonster die op zoek gaat naar waarheid en gerechtigheid. Haar persoon doet recht aan de vele honderden verschillende Bijlmerbewoners die met pijn en trauma’s en vraagtekens achterbleven.

Er was kritiek of je feiten en fictie wel op dergelijke manier mag mengen. Maar: was dit niet precies wat na de Bijlmervliegramp in 1992 in het echt gebeurde? De waarheid was zoek. En zolang feitenkoning en onderzoeksjournalist Vincent Dekker achter het eindresultaat van deze serie staat, zullen ook de nog altijd gefrustreerde betrokkenen blij kunnen zijn met Rampvlucht.

De jury deelt hierbij de mening van Leendertse dat de vliegramp raakvlakken heeft met wat we de laatste jaren vaak zien: systeemfalen en het vergeten van burgers. Zoals bij de afwikkeling van de Groninger aardbevingschade en de toeslagenaffaire. Het achterliggende verhaal van Rampvlucht maakt de serie  daardoor zo relevant als maar kan.

Onze man bij de Taliban (VPRO) van Thomas Erdbrink en Roel van Broekhoven is donderdag 15 juni  in Amsterdam bekroond met de Zilveren Nipkowschijf 2023.  In de documentaireserie trekt Erdbrink met zijn filmploeg door Afghanistan nadat het Amerikaanse leger is vertrokken, en de Talibanstrijders het land hebben ingenomen. Hij legt vast hoe de bevolking, vooral de vrouwen, zuchten onder het nieuwe islamistische regime. Het is de tweede keer het duo samen de televisieprijs krijgt; in 2015 werd hun gelijksoortige serie Onze man in Teheran bekroond.  Regisseur Roel van Broekhoven wint reeds voor de vierde keer.

Het juryrapport:

De onvoorstelbare beelden staan op ons aller netvlies gegrift: Afghanen die in blinde paniek hun land proberen te verlaten nadat de Taliban de macht hebben gegrepen, desnoods door zich als krankzinnigen aan de vleugels van een vertrekkend vliegtuig vast te klampen. Niet iedereen denkt bij die beelden: laat ik eens gaan kijken hoe het daar nu is. Journalist Thomas Erdbrink en regisseur Roel van Broekhoven deden dat wel.

Het leverde een intense en adembenemende serie op vanuit een gesloten land waar de mensen van de een op andere dag hun toekomstplannen zagen verdampen. Vooral meisjes en vrouwen, maar ook Afghaanse mannen lijden onder de wanhopige situatie. De gesprekken die Erdbrink met hen voert – in het Farsi – vertellen hoe walgelijk oneerlijk de macht van de terreur is. En hoe traumatiserend het leven in een oorlogsgebied.

Maar ook toont Onze man bij de Taliban hoe dapper mensen kunnen zijn die niets meer hebben te verliezen behalve hun waardigheid en hun leven. Helaas biedt het zien van de vierdelige serie uiteindelijk weinig hoop voor een snelle verbetering van het leven in deze hel op aarde. De makers hoopten hoofdpersonen te vinden die je als kijker door de serie heen beter zou gaan leren kennen. Een moeilijke taak in het onvoorspelbare Afghanistan: keer op keer bleken al gefilmde hoofdpersonen opeens gevlucht te zijn. Per saldo kleurt juist dat het sombere verhaal precies in.

De jury koos de serie als een van de genomineerden voor de Zilveren Nipkowschijf 2023 niet alleen wegens het emotionerende eindresultaat, maar ook wegens de complexiteit van de productie en het lef van de makers en medewerkers, zowel aan Nederlandse als aan Afghaanse zijde. Ook de kwaliteit van het camera- en geluidswerk van Jackó van ’t Hof en Dennis Kersten verdient alle eer.

De documentaire De jurk en het scheepswrak (NTR) van Arnold van Bruggen is genomineerd voor de Zilveren Nipkowschijf 2023. Dat maakte juryvoorzitter Renate van der Bas op 10 mei bekend in de talkshow Jinek. De bekendmaking is op 15 juni.

Het juryrapport:

Het is een wildwestfilm die zich afspeelt in de Waddenwateren, een documentaire over de conservering van cultureel erfgoed, maar vooral: een verhaal vol hartstocht.

In 2014 gingen Texelse amateurduikers aan de slag met een van de vele wrakken in de Waddenzee; de Reede van Texel was ‘het Schiphol van die tijd’. Maar dit zeventiende-eeuwse wrak bleek heel bijzonder, want het was maagdelijk en bevatte een goed geconserveerde en verrassend gevarieerde lading. Zo diepten de duikers een vrijwel gave, eeuwenoude chique zijden jurk op. Voor kledinghistorici alsof een Rembrandt wordt ontdekt. Of beter, alsof de enige Rembrandt ter wereld is teruggevonden: textiel vergaat snel onder water, deze jurk is volstrekt uniek.

In de driedelige serie De jurk en het scheepswrak ontrafelt de Texelse regisseur Arnold van Bruggen met precisie en met gevoel voor avontuur wat er zich vervolgens afspeelde. De jutters spoten de jurk met een tuinslang schoon en presenteerden hem op een barbecuefeestje. Respectloos? Zonder hen was de schat überhaupt niet opgedoken.  Maar een leger van ambtenaren en wetenschappers toont zich onthutst over de manier waarop er met de inhoud van de schatkamer is omgegaan. Alleen al de lichaamstaal van de vertegenwoordigster van het Rijksmuseum over zoveel barbarij spreekt boekdelen.

Het knapst is hoe Arnold van Bruggen dicht bij álle partijen weet te komen. Een zwartwit mening vormen is uitgesloten. Alle personages in de intrige zijn ijzersterk en illustreren een boeiende kloof in Nederland: die tussen de gewone, traditionele burger en de gespecialiseerde instituties. Met een intelligente, menselijke  museumdirectrice als glimlachende derde. Ook hulde aan de maker voor het vastleggen van een scène waarin de blik van jutster Annet verraadt dat er nog meer geheimen zijn prijs te geven dan de deskundigen weten. Leve de goede montage, deze documentaire overtreft alle fictie.

Niels van der Laan, Jeroen Woe en hun team krijgen dit jaar de Ere Zilveren Nipkowschijf voor hun satirische tv-show Even tot hier (BNNVARA). Dat maakte juryvoorzitter Renate van der Bas op 10 mei bekend in de talkshow Jinek. De uitreiking is op 15 juni.

Uit het juryrapport:

Neerlands hoop in wrange dagen. Het beste zaterdagavondprogramma sinds tijden. Heldere helden. Sinds de start begin 2019 leveren Jeroen Woe en Niels van der Laan met Even tot hier de hoogste kwaliteit satire over het nieuws van de week.

De grote kracht is dat Woe en Van der Laan met nimmer aflatend enthousiasme steeds opnieuw in de grote brij van Nederlandse onderwerpen willen duiken, om ons uit te leggen hoe het zit en waar het fout gaat. Loepzuiver lichten ze nationale gebeurtenissen toe, het vaak onbegrijpelijke overheidsbeleid en de opvallendste actuele tendensen. Zodat je als burger weer weet hoe het zit. Vanwege hun evidente maatschappelijke betrokkenheid komen de mannen daarom naast de Ere Zilveren Nipkowschijf – en in 2022 de Televizierring – ook beslist in aanmerking voor een koninklijk onderscheiding.

Belangrijke troef in Even tot hier is de ongekende muzikale creativiteit, inclusief het speelse afzeiken van muzikaal begeleider Miquel Wiels. Bekende liedjes worden in nieuwe jasjes gehesen waardoor nieuwe klassiekers ontstaan. Neem hoe de afhandeling van de Groningse aardbevingschade werd verbonden met de valse noten van Eurovisie-deelnemers Mia en Dion. Hoe Youp van ’t Heks Flappie reïncarneerde tot Wappie. Of hoe het team met Thierry blijft zelfs van Thierry Baudet een komische figuur wist te maken.

Daarnaast zijn er de briljante ‘simpele liedjes’ waarmee in 1 minuut creatief en kritisch wordt uitgelegd hoe het zit met fenomenen als TikTok, flitsbezorgers of het vaccinatiebeleid. Zeker tijdens de coronaperiode was Even tot hier  essentieel  om ondanks alles de moed erin te houden.

Van der Laan en Woe zijn in hun negende seizoen in hun beste vorm tot nu toe. De satirische show kan op deze manier nog jaren mee en Nederland zal heus wel onderwerpen blijven uitbraken. Onlangs bewezen Woe en Van der Laan dat Al voorlopig nog niet kan tippen aan hun talent: een verzoek aan ChatGPT voor een grappige liedtekst leverde een rammelend gedrocht op. 1-0 voor de echte mensen.

De Rob Touber Sound, een podcast over Nederlandstalige muziek, krijgt de Eervolle Vermelding van de Zilveren Reissmicrofoon. Dat maakte juryvoorzitter Vincent Bijlo op 9 mei bekend in het radioprogramma Spraakmakers. De Reissmicrofoon is de jaarlijkse prijs van de kritiek voor het beste radioprogramma of de beste podcast.

Het juryrapport:

Archief-jager Frank Jochemsen (40) en zijn sidekick Jim Immig (32) vonden elkaar zeventien jaar geleden in hun liefde voor Wim Sonneveld en het verzamelen van oude elpees met ‘het betere Nederlandstalige lied’. Op veel platenhoezen uit de jaren zestig en zeventig kwamen ze de naam van producer Rob Touber tegen. Hij had, vonden ze allebei, een heel eigen sound. Wie was die man?

Touber overleed in 1975, zittend achter het mengpaneel, op 39-jarige leeftijd. Hij bleek behalve platenproducer ook televisieregisseur geweest te zijn. Hij maakte tussen 1965 en 1975 grote televisieshows rond één Nederlandse artiest. Van die producties is heel weinig bewaard gebleven. Jochemsen en Immig gebruikten de coronatijd om het verloren gewaande werk van Touber boven water te halen. Ze vielen van de ene verbazing in de andere. Wat een enorm oeuvre had die man in zo’n korte tijd geschapen! 

De podcast geeft een overzicht van dat oeuvre. Hij zit vol met geweldige muziek, liedjes die de jury, toch redelijk vertrouwd met Nederlandstalige muziek, nog nooit had gehoord. Jochemsen en Immig gaan ook langs bij artiesten met wie Touber gewerkt heeft, van Boudewijn de Groot tot Willem Nijholt, en van Jenny Arean tot Gerard Cox. Samen luisteren ze naar de opnames die ze hebben gedolven en halen ze herinneringen op aan Touber, die elegante, frivole, intelligente en geestige relnicht met een grote geldings- en scheppingsdrang. De schellen vallen van je oren, wat een sound en wat een liefde voor het lied!

De afleveringen duren gemiddeld één uur en twintig minuten en dat is niet te lang. Als je de luisteraar al die tijd weet te boeien, heb je iets goeds gemaakt.