De jury van de Zilveren Reissmicrofoon 2025 heeft een speciale vermelding toegekend aan CREAM, het eigenzinnige radiostation van Leon en Renny Ramakers. De eclectische kleurenwaaier verscheen op Valentijnsdag in de digitale ether en was direct een opvallende verschijning binnen het Nederlandse radiolandschap: een verademing, met als doorleefd motto ‘herken en ontdek’.

Met een unieke, handmatig samengestelde muziekmix biedt CREAM een verrassend alternatief voor de door algoritmes en marketing gedreven formats die de hedendaagse radio domineren. Van Taylor Swift tot Jacques Brel, van rock tot klassiek, en in uiteenlopende talen – CREAM biedt een contrastrijke luisterervaring die zich lekker lastig een hokje laat plaatsen.

De jury prijst de zender voor zijn artistieke lef en liefdevolle benadering van de muziekprogrammering. Hoewel het verleidelijk is om CREAM te vergelijken met het Franse FIP, ziet de jury juist ruimte voor nóg meer eigenzinnigheid – een aanmoediging die tegelijk een compliment is en die sinds de bekendmaking van deze onderscheiding al tot verdere verbreding van de muziekkeus lijkt te hebben geleid.

Inmiddels wordt de magische muziekmix online gecomplementeerd met cultuurtips in dezelfde sfeer, zodat de luisteraar de eigen horizon nog verder kan verbreden met boeken, films en exposities.

Met de komst van CREAM, binnen het groeiende aanbod aan KINK-kanalen en zusterzender Alleen Klassiek, is een rijke radiofamilie ontstaan die de muzikale horizon van luisteraars in Nederland op een bijzondere manier verdiept en verbreedt. CREAM ontketende dit jaar een liefdevolle muzikale revolutie op de radio. De jury hoopt dat we nog lang van deze unieke nieuwkomer mogen genieten.

Sinds 1 januari 2022 voert Mischa Blok vier keer per week een uur lang een gesprek
met één gast, onder het motto: Een gesprek op het ritme van je leven. Op het
moment van schrijven van dit rapport staat de teller op 673. Ze variëren van Edwin
Evers, Adelheid Roosen, Marcel van Roosmalen, Gordon, Jan Roos, Ebru Umar en
Anja Meulenbelt tot Maurice de Hond en Lee Towers.

Toch heb je bij Mischa Blok nooit het gevoel dat je naar het zoveelste interview met een BN’er zit te luisteren. Het gesprek begint met “de hartslag van de gast,” waarin
hij of zij, met een kloppend hart op de achtergrond, in een paar zinnen een beeld van
zichzelf schetst. Die hartslag is de basis voor de rest van het uur.

Eén van Bloks grootste kwaliteiten is haar empathische manier van interviewen.
Daardoor geven mensen zich snel bloot, ze praten gemakkelijk, er is weinig afstand.
We horen een intiem, vanzelfsprekend gesprek, zonder oordelen van de interviewer,
daar houdt ze niet van. Er vallen regelmatig, en dat hoor je vrijwel nooit op de
Nederlandse radio, stiltes. Die stiltes zijn vaak mooi, maar ze kunnen ook
ongemakkelijk zijn, je hoort de gast worstelen met woorden en gedachten. Er wordt
zelfs een enkele keer gehuild, meestal rond “de wankelplaat,” een door de gast
gekozen lied dat verwijst naar een moeilijke periode in zijn of haar leven.

De rubriek “het geluid van je jeugd” is ook meesterlijk bedacht, die geeft altijd
aanleiding tot mooie herinneringen. Laat Lee Towers een scheepshoorn horen en je
bent in het Rotterdam van zijn jeugd, waarin hij muziek uit open ramen hoorde
schallen die bij zijn streng christelijke ouders niet te horen was.
Mischa zit echt als zichzelf achter de microfoon, en dat maakt dat de gast dat als
vanzelf ook doet. Zo leer je iemands persoonlijke drijfveren in een uur kennen. Dat
leidt soms tot uitspraken die je nooit meer vergeet.

De reden voor een nominatie kan urgentie zijn, of verdieping. Maar ook plezier en vasthoudendheid. Wat alle Zilveren Reissmicrofoon-kandidaten sinds 1966 sowieso verbindt, is de hoorbare passie van de makers, vaak wekelijks en soms zelfs dagelijks te beluisteren. Maar er is ook dat andere, welhaast nog uitzonderlijker vakmanschap. Schaarse radio die rijpt als een fijne kaas of een goede wijn.

Aan dit éne unieke commerciële radio-uur, bestemd voor alle koolstofgebaseerde levensvormen, is een buitenaardse dertig jaar lang gesleuteld. Dat is ongetwijfeld een wereldrecord en het bewijs dat we hier te maken hebben met een puur passieproject.

In 1983 wordt bij omroep Veronica op Hilversum I het jaar voor het eerst afgesloten met Ben Liebrands Grandmix, nadat eerder dat jaar In The Mix startte als eerste non-stop radioprogramma van Nederland. Met zijn vernieuwende Grandmixen introduceert Liebrand een nieuw genre en inspireert hij generaties aan Nederlandse dj’s, van Armin van Buuren tot DJ Sandstorm en Tiësto. Na tien edities van de Grandmix slaat omroeppolitiek een gat in de serie en in 1995 verlaat Veronica het publieke bestel. Vanaf de millenniumwisseling geeft Radio 538 Liebrand de kans jaarlijks weer een nieuwe Grandmix te maken, door het programma op oudejaarsavond uit te zenden.

In 2023 is Ben Liebrand begonnen om alle missende edities in te halen. Dat onderstreept zijn gedreven vakmanschap en het icoon dat de Grandmix is. Op 31 december 2024 zond Radio Veronica, de plek waar het allemaal begon in 1983, de Grandmix 1994 uit. Deze unieke editie, die de muziek van 1994 verenigt met de productietechnieken van 2024, bewijst opnieuw Liebrands buitengewone talent en onderstreept na de verrassende terugkeer zijn voornemen om de verzameling echt compleet te maken.

De meester weet opnieuw de balans te vinden tussen zijn technisch perfectionisme, een representatieve muziekkeuze én alle elementen die nodig zijn om zo’n muzikale tijdreis via de radio tot een succes te maken. Het vakkundige resultaat heeft de jury nu al in spanning en verwachting voor de aankomende jaarwisselingen.

Dat makers van muziekprogramma’s kunnen kiezen uit vele honderdduizenden titels is aan de meeste programma’s niet af te horen. Aan De Avondstart wel. Simone Walraven draait splinternieuwe platen én hits uit de Evergreen Top 1000 van Radio 5. Tegelijkertijd duikt De Avondstart diep in de muzikale krochten en bewijst daarmee dat er niet alleen in de platgetreden jaren 70, 80 en 90, maar ook in de jaren 50, 40, 30 en zelfs 20 van de vorige eeuw muziek werd gemaakt die anno 2025 niemand wegjaagt.

Simone begon op haar vijftiende bij de Amsterdamse piraat Decibel en heeft vier decennia muziekradio in haar genen zitten. Zij wéét dus dat je een vergeten hit als Short Fat Fanny van Larry Williams – nummer 4 in Amerika in 1957 – helemaal kan draaien. Is niks truttigs aan. Een hit van Bananarama uit de 80s wordt ingeleid door een fragmentje uit 1939 van het origineel: even vijftien seconden ‘teasen’, De Avondstart doet het graag en vaak. Tussen twee beproefde Arbeidsvitaminen van The Beatles en Genesis in, past een portie swingjazz uit 1947 dan weer wél in zijn geheel.

De creatieve en nieuwsgierige makers van De Avondstart zijn altijd op zoek naar de balans. Zoals die audiosnippertjes het publiek op meerdere niveaus bereiken – een teaser voor wie verrast wil worden, een niet storend element voor de oppervlakkige luisteraar – bedient De Avondstart in muziek en verhalen zowel de vluchtige passant als degene die net als de makers naar goede muziek op zoek is. Van een dag oud tot een eeuw oud.

De combinatie van vakmanschap en honger naar oude én nieuwe muzikale ontdekkingen houdt De Avondstart spannend en sprankelend.

Het is een radioprogramma dat spannender is dan het onderwerp. Een radioprogramma dat alle radiowetten tart, altijd wordt uitgezonden op een ander tijdstip. Dat desondanks mag bogen op de hoogste beluistering en waardering, tenminste zolang je favoriet scoort. Een radioprogramma dat een lange geschiedenis heeft, met de oorsprong ruim vijftig jaar geleden. Maar het is ook een programma dat niet vaker wordt uitgezonden dan één keer per twee jaar, met een telkens wisselende locatie en op een telkens wisselend tijdstip.

De eerste editie van RadiOlympia op NPO Radio 1 staat de oudere juryleden nog scherp bij. De Olympische spelen waren in 1984 in Los Angeles. Het NOS-sportprogramma bouwde voort op het succes van Radio Tour de France. Je kon de hele nacht live sport luisteren, terwijl je zelf heerlijk in bed lag. En wat een presentatoren toen al. Koos Postema, Klaas Samplonius, Peter Knegjens, Henk Terlingen en Felix Meurders. Ook de radiostem der radiostemmen Hans Hoogendoorn was de hele nacht van de partij om het Olympisch Journaal te brengen. De twaalf uur durende horizontaal geprogrammeerde uitzending was zo’n succes, mede door het gebruik van jingles, tunes en de speciaal gekozen muziek, dat hij vanaf toen bij alle Olympische Spelen terugkeerde.

RadiOlympia brengt de Olympische spelen in je huis, in de auto, tussen je oren. En dat op een onovertroffen en zeer levendige manier, met heel veel schakelingen tussen heel veel verslaggevers. Er zijn weinig programma’s waar mensen voor in de auto blijven zitten, omdat ze gekluisterd zijn aan de radio. Voor dit programma doen ze dat wel. Het radioverslag is vaak nog boeiender dan de werkelijkheid. Het komt daarmee tot de kern van wat radio is. Jij, de luisteraar, maakt zelf het beeld op basis van wat je hoort.

RadiOlympia is een toonbeeld van een onversnipperd Radio 1. Omroepen lenen redacteuren uit aan de NOS, die allemaal samen in één studio hun werk doen. Het is een bewijs van de impact van Radio 1 als live sportzender. De jury looft het vakmanschap van alle makers. De populariteit komt mede door de kwaliteit van regisseurs, technici, verslaggevers, redacteuren en presentatoren, voor wie het een grote eer is te mogen aanschuiven. Allemaal, van Annet van Trigt en Tom Blom tot Ghislaine Plag, Jurgen van den Berg, Robbert Meeder en Fleur Wallenburg hebben hun zomers graag geofferd om vier weken in de studio RadiOlympia te mogen presenteren.

De roemruchte geschiedenis, de impact, èn de voorbeeldfunctie voor geheel Radio 1 hebben de jury met veel genoegen doen besluiten de Ere Zilveren Reissmicrofoon toe te kennen aan RadiOlympia. Het is radio zoals radio hoort zijn, onontkoombaar en meeslepend.

Toen het radioprogramma Serious Request (NPO 3FM) in december 2023 geld ophaalde voor de Stichting ALS Nederland, leerden we de 42-jarige ALS-patiënt Anjo Snijders kennen als bevlogen actievoerder voor de stichting en waren we getuige van de bijzondere vriendschap die ontstond tussen hem en radio-dj Wijnand Speelman. Enkele maanden later verslechterde de situatie van Anjo verder en besloot hij zijn eigen einde te kiezen met behulp van euthanasie. Op de laatste dag van zijn leven sprak hij op 3FM met Wijnand.

De jury is onder de indruk van dit bijzondere, integere live gesprek waarin veel pieken, veel dalen, veel mooie momenten en veel mooie herinneringen voorbijkwamen. Anjo toonde moed om zijn eigen einde onder ogen te zien. Hij had er vrede mee, voor zover als dat mogelijk is. Het ging zo niet meer. Zijn stem was zwak, maar zijn woorden goed te verstaan. Voor het interview had hij krachten weten te verzamelen aan de beademing.

We horen ook het verdriet en de worsteling van Wijnand. Bijna aan het einde van het gesprek barst hij in huilen uit en dan is het Anjo die hem troost. In dit gesprek, van een minuut of tien zit heel veel ruimte. Het lijkt alsof het veel langer duurt. Je realiseert je steeds maar weer dat je live zit te luisteren naar een man, een echtgenoot, een vader van twee jonge kinderen, die er over een paar uur niet meer is. Er is alle tijd voor emoties.

De wijze waarop deze twee mannen met elkaar in gesprek zijn gegaan maakt dit tot een onvergetelijk, moedig en zeer bijzonder radiomoment.

De Concertzender, veertig jaar tegen de verdrukking in: van een lokaal station met Fine Music tot een muzikale goudmijn met 24 themakanalen. Weinig woorden, veel muziek. Dat was het uitgangspunt van de nieuwe lokale Amsterdamse zender voor serieuze muziek opgericht in 1982 door IJsbrekerdirecteur Jan Wolff (1941-2012) en filmproducent en schrijver P. Hans Frankfurther (1932-1996).

De oprichters wilden de muziekgenres laten horen die bij de publieke omroep niet of te weinig aan bod kwamen. Daar had de luisteraar recht op, vonden ze. In eerste instantie was De Concertzender alleen in Amsterdam via de kabel te horen. In 2024 is de zender wereldwijd via internet te ontvangen. Het bestaan van de zender heeft talloze keren aan een zijden draadje gehangen en is in de loop der tijd door vele partijen gefinancierd, van NOS en VPRO tot Veronica aan toe.

Nu bevindt de studio zich in het centrum van Utrecht. Directeur Sem de Jongh beschikt over een organisatie met slechts vier mensen op de loonlijst en honderdvijftig vrijwilligers die prachtig programma’s maken. Van ‘Geen dag Zonder Bach’ tot ‘Het Paleis van de Weemoed’. En van ‘De Wandeling’ – waarin ondergesneeuwde componisten hun plaats op het toneel terugkrijgen – tot ‘Nieuwe Muziek’, met een concert voor solosteelpan.

We horen op de Concertzender en de themakanalen zo ongeveer alle muziekgenres die de mens ooit heeft ontwikkeld, tot en met pop, techno, experimentele elektronische muziek, folk en trance. Op 30 april van dit jaar is bovendien World Of Jazz gelanceerd. Een kanaal waarop 24 uur per dag jazz en wereldmuziek te horen is, met veel aandacht voor nieuwe uitgaven, jong talent en live muziek. Dit in nauwe samenwerking met de Nederlandse Jazz- en wereldmuzieksector. En dan zijn er nog de eigen concertopnames. In de afgelopen veertig jaar werden zo’n zesduizend concerten opgenomen, waarvan er tweeduizend online staan.

Graag gaan we met de Concertzender opnieuw veertig muzikale jaren tegemoet, hand in hand met Hildegard van Bingen, Bob Dylan, Louis Armstrong, marimbaspeler Tatiana Koleva en al die andere creatieve mensen in al die verschillende genres. We voelen ons rijk.

In deze eenmalige, drie uur durende uitzending van 8 april 2024 maakt presentator Tim op het Broek een onderwerp bespreekbaar waarop in het dagelijks leven een taboe rust. De datum was niet voor niets gekozen: de uitzending markeerde de dertigste sterfdag van Nirvana-zanger Kurt Cobain.

De link met artiesten die een einde aan hun leven hebben gemaakt, maakte van zelfmoord een onverwacht, maar uitstekend passend onderwerp voor een muziekzender. Op een verantwoorde manier, maar zonder te voorzichtig met het onderwerp om te gaan, werd maatschappelijke betrokkenheid getoond met een verschijnsel waarmee veel jongeren worstelen. Zelfmoordgedachten en depressies komen steeds vaker voor.

Emotionele verhalen werden afgewisseld met informatie over Zelfmoordpreventie-hulplijn 113. Tim interviewde zijn moeder over de zelfmoord van haar broer op 29 februari 1996. Daarnaast sprak hij met medewerkers van de preventielijn. De maatschappelijke en persoonlijke betrokkenheid is voelbaar bij Tim en past ook bij KINK als zender: ruw, maar oprecht. De titel doet denken aan de Donorshow, hij is opvallend en zet aan tot aandacht.

Praten, altijd blijven praten, is de belangrijkste les om wat meer licht in de tunnel te brengen. Mensen durven het vaak niet, omdat ze anderen niet met hun sores willen belasten en toch, toch moet het. Daarbij helpt deze KINK-special, die ondanks het zware onderwerp zeer goed te beluisteren is. Ook dankzij de in opdracht van de zender door Nederlandse bands gespeelde Nirvana-covers.

De jury moest zich al een aantal jaar bedwingen, maar aansluitend op het vijfentwintigjarig jubileum in 2023 kan de Ere Zilveren Reissmicrofoon deze keer alleen maar naar de Top 2000 van NPO Radio 2 gaan.

Dit ooit door oud-stationschef Kees Toering in een koortsdroom ontvangen radioplan ter ere van het nieuwe millennium is uitgegroeid van een moeizaam bevochten éénweeksvlieg tot hét culturele radio-evenement van het land. De jubileumeditie scoorde eind 2023 een marktaandeel van ruim 41 procent; zoiets komt verder al decennia niet meer voor in Nederland.

De publieke muziekmarathon is bij ons nationale eindejaarsgevoel gaan horen en toont zich zo een uitmuntend voorbeeld van de kracht van radio als langzaam werkend medium: de lijst der lijsten wérd zo’n ongekend succes dankzij het zorgvuldig opbouwen en uitbreiden van de uitzendingen en allerlei passende nevenproducten.

En zo kunnen we concluderen dat de Top 2000, die maar voor maar één keer bedoeld was, een enorme vlucht heeft genomen. Astronaut André Kuipers heeft daar zeker aan bijgedragen. Hij gaf vanuit ruimtestation ISS, waar hij in december 2011 verbleef, het startsein van de uitzending, met de aankondiging van nummer 2000.

Zes dagen lang zijn we in de ban van de magie van het allegaartje aan muziek dat de revue passeert. Eerst ’t Roeie Klied’ van Rowwen Hèze, dan ‘Father & Friend’ van Alain Clark, gevolgd door ‘Blue Suede Shoes’ van Elvis Presley en ‘Red Mij Niet’ van Maarten van Roozendaal.

Zes dagen lang mogen alle radiowetten over de volgorde van de muziek in de prullenbak. De luisteraar is de baas. Die mailt of appt verhalen die bij bepaalde nummers horen naar de studio die de deejay voorleest. We vieren de eerste liefde, we herdenken de overleden vader, de verloren vrienden, de euforie van een waanzinnige dronkenschap of we geven ons gewoon over aan de kick die muziek ons brengt.

Na De Plantage van onze Voorouders waarin Maartje Duin de rol van haar adellijke familie in het slavernijverleden onderzocht, verscheen dit jaar de negendelige podcast Mina & Mevrouw (VPRO, NPO Radio1) over de band tussen haar overgrootmoeder, gravin op kasteel Ter Hooge bij Middelburg en de inwonende dienstbode Mina.

Duin ziet een foto van Mina, die op haar knieën de was aan het doen is. Ze schaamt zich met terugwerkende kracht voor het feit dat haar eigen familie iemand zo kon behandelen. Maar is dat wel terecht? Laat zij niet haar blik van nu los op de toen normale verhoudingen?

Duin probeert een antwoord te vinden op die vraag en op talloze andere vraagtekens die ze zet bij de verhouding tussen de twee vrouwen via de dagboeken die haar overgrootmoeder vrijwel haar hele leven bijhield. Haar familie wordt deelgenoot gemaakt. Alle ooms en tantes – kleinkinderen van overgrootmoeder – krijgen een aantal dagboeken toebedeeld. Ze maken transcripties van het soms nauwelijks leesbare, of in geheimtaal opgestelde handschrift.

Zo ontvouwt zich een beeld van een vrouw over wie de meningen in de familie sterk uiteenlopen. Er wordt over haar gediscussieerd, dat maakt haar levend. De adellijke familie die niet gewend is dingen te benoemen – zodra je dat doet kun je te kakken worden gezet – wordt geconfronteerd met haar verleden. Dat doet meningen veranderen, vooroordelen verdwijnen en een beeld van Mina oprijzen dat veel genuanceerder is dan Duin aanvankelijk dacht. Was zij een Zeeuwse powervrouw in klederdracht? En op welke manier zal de familie van Mina reageren op het bezoek van Duin?

Familiegeschiedenissen zijn zoals alles een product van hun tijd, waarin iedereen zijn rol krijgt toebedeeld. Dat vangt Duin uitstekend in deze levendige podcast, die van hoge radiofonische kwaliteit is.