1991 – Emile Fallaux

De Nipkowschijf is geen afscheidscadeau voor vertrekkende televisiemakers. De Nipkowschijf wordt toegekend vanwege een of meer uitzonderlijk goede programma’s. Dat Emile Fallaux winnaar van de Nipkowschijf wordt in het jaar dat hij afscheid nam van de televisie, is hooguit een gelukkige samenloop van omstandigheden. Hij krijgt de prijs in de eerste plaats voor ‘Post Irkoetsk. Videobrieven uit Siberië’. Waarbij ‘Post Irkoetsk’ beschouwd kan worden als de bekroning van een programmaformule die hij eerder met indrukwekkend resultaat toepaste in Nicaraqua, ‘s-Gravenhage en de Verenigde Staten.

Bovendien bewees Fallaux zijn veelzijdigheid in een prachtig afscheidscadeau aan de televisiekijker: zijn klassieke documentaire over Jacob Israël de Haan. In ‘Post Irkoetsk’ schetst Fallaux een informatief, soms schokkend en vaak ontroerend beeld van een verre samenleving. Een samenleving in overgang en verwarring. Uiterst gedetailleerd toont hij “het andere” van die plaats, de omstandigheden, mentaliteit en cultuur.

In die zin is ‘Post Irkoetsk’ zowel een cultureel-antropologisch als een historisch document. Dat alleen al indruk maakt door de zwaarte van het bestaan die hij zichtbaar, maar vooral voelbaar maakt. Anderzijds heeft hij volop oog voor elementen in die samenleving die wij niet of niet meer kennen en die een hard leven zichtbaar maken. Waarmee naast het andere, ook het universele zich aan de kijker opdringt: dat wat ons niet scheidt van die verre lotgenoten maar ons met hen bindt.

Opdringen is overigens een ongelukkige term omdat Fallaux nu juist een meester is in het tonen van materiaal dat de zelfwerkzaamheid van de kijker stimuleert. Bij Fallaux geen lessen, geen moralisme, geen dogmatiek. Wat overigens niet inhoudt dat hij geen stellingname of betrokkenheid zou kennen. Die zijn er wel, zij het meestal impliciet. Maar nergens gaat hij tussen zijn onderwerp en de kijker staan. Altijd overheerst het respect voor degenen die hij ons toont. Ze komen niet in beeld tot meerdere eer en glorie van de makers en Hare Majesteit Televisie, zoals we helaas maar al te vaak meemaken.

Het is moeilijk de verleiding te weerstaan de talloze beelden en gesprekken uit ‘Post Irkoetsk’ te noemen die een onvergetelijke indruk maakten – de kraamkliniek, de dappere psychiater, de evenzeer dappere maar zwaar antisemitische pope, de dronken jager, de begrafenis van de oude vrouw, de lambada-dansende meisjes etc. – maar dit is een juryrapport en geen televisiekritiek. Wel dient tot slot gezegd dat Fallaux videobrieven en zeker die uit Siberië, de begrippen documentaire en informatie verre overstijgen.

Ze vormen door hun artistieke kwaliteiten een eigen genre, een televisiekunstvorm. Die kwalificatie kon alleen bereikt worden door de indrukwekkende kwaliteit van het camerawerk van Erik Zuiderhoff.