Hans Haffmans

Ooit was de liefhebber van ‘klassieke muziek’ aangewezen op de programmering van twee Hilversumse zenders, waar tussen naairubriek voor de huisvrouw en Arbeidsvitaminen met Eddie Christiani incidenteel wat ruimte was voor Haydn. En dat in een tijd dat concertkaarten en grammofoonplaten voor de meeste luisteraars onbetaalbare luxe waren – laat staan dat die zich een grammofoon aan konden schaffen. Pas met de komst in 1975 van Hilversum 4, later Radio 4, werd een rijke en grootse kunstvorm continu bereikbaar voor iedereen – daad van beschaving, van culturele en sociale gerechtigheid. Dat lang niet iedereen dat paradijs wil betreden is een andere zaak. Dat dat paradijs onder luisteraars en beleidsmakers altijd bron van onenigheid zal vormen – voor de een te elitair, voor de ander te populair – dat blijkt regelmatig.

De publieke zender voor serieuze muziek bestaat 35 jaar; de Zilveren Reissmicrofoon 44. In die decennia ging de prijs maar één keer eerder richting Radio 4. Dat komt mede doordat radio meer dan televisie opgesplitst is in specialismen. De naam van de winnaar van dit jaar was alle juryleden bekend vanwege publiciteit rond de programmering van Radio 4. Maar voor die leden voor wie Radio 4 integrerend onderdeel van het leven uitmaakt betekent zijn naam veel meer dan dat. Haffmans staat al jaren garant voor uitzonderlijke en constante kwaliteit en veelzijdigheid.

Er zijn veel stemmen op Radio 4. Omdat die moeilijker te onderscheiden zijn dan gezichten duurt het enige tijd voor een luisteraar de dragers ervan onderscheidt, tenzij die al bekend zijn van de televisie. Zo ontstonden geleidelijk uit de stem van Haffmans de contouren van een persoonlijkheid die vorm kreeg niet alleen door de woorden maar ook door klank, intonatie en ritme daarvan. Haffmans swingt een beetje, om het in termen van andere zenders te zeggen.

Veel belangrijker zijn twee andere elementen: grote liefde voor muziek en voor het doorgeven daarvan, letterlijk en figuurlijk; en een enorme kennis van repertoire, uitvoeringspraktijk en muziekindustrie. Sweelinck enerveert hem evenzeer als Sjostakowitsj en 21e-eeuwse nieuwkomers; solosonate is even belangrijk is als orkestwerk in maximale bezetting; en essentieel: muziek staat voor hem niet los van de cultuurhistorische en maatschappelijke context waarin ze ontstond. Hij weet daar zeer veel van. Een goede docent (en dat is Haffmans ook) weet altijd veel meer dan hij kan vertellen – daardoor staat hij boven de materie en dat hoor je.

Er ligt een gedrevenheid onder wat hij doet, die zijn enorme routine nooit routineus maakt. Hij heeft de onmisbare gave van de bewondering die in onze cultuur te vaak ontbreekt. Zijn oprechte enthousiasme neemt de luisteraar mee. Haffmans is een duidelijk aanwezige persoonlijkheid maar tegelijk is hij dienstbaar aan zijn programma’s; en aan zijn vele gesprekspartners die hem dan ook altijd serieus nemen, in interview en paneldiscussie, hoe groot hun namen soms ook zijn. In Diskotabel enthousiasmeert hij, daagt uit, geeft ruimte, is ad rem. En hij verschuilt zich nooit.

Hij heeft overtuigingen en kan tegelijk relativeren. In Jong Oranje, een eenmalige avond met jonge Nederlandse componisten, verbaast hij zich het ene moment over het blije karakter van de muziek van die postmoderne jonge honden (“terwijl de wereld brandt”) om even later vol bewondering te zijn voor hun prestaties. Beide keren is hij oprecht en blijft hij geloofwaardig. In zijn nieuwste programma Haffmans’ Mooiste laat hij een recente opname van Monteverdi’s Incoronazione zonder pauze overgaan in Stravinski’s Monumentum pro Gesualdo, een 20e eeuwse visie op het werk van Monteverdi’s tijdgenoot.

Je hoort iets dat je niet kende (de Stravinski); verbaast je over de schoonheid van deze kruisbestuiving over 3½ eeuw heen; en wordt aan het denken gezet door de combinatie met Monteverdi. Haffmans is de ideale leraar die door kennis, kunde en enthousiasme de leerling in de luisteraar niet alleen boeit en op zijn beurt enthousiast maakt, maar die hem ook uitdaagt en op een hoger plan brengt. Maar boven alles verspreidt Haffmans met al wat hij doet zijn liefde voor muziek. Het is vanwege zijn grote verdiensten als programmamaker, presentator, gespreksleider en discussiant dat de jury hem de Zilveren Reiss-microfoon toekent.