Schuldig (HUMAN)

De zesdelige documentaireserie ‘Schuldig’ van Ester Gould en Sarah Sylbing, over armoede en de hulpverlening aan mensen met schulden in Amsterdam-Noord, heeft al vele prijzen in ontvangst mogen nemen. Daar zaten twee journalistieke onderscheidingen tussen, een ‘Tegel’ en een benoeming van beide makers tot ‘journalist van het jaar’.

Die laatste twee prijzen wekten enige verbazing, omdat de regisseurs nadrukkelijk hadden verklaard dat ze geen journalisten waren, maar filmmakers. Het ging hun niet om met een pen in de hand precies vast te stellen wat er feitelijk allemaal speelde, maar om het tot stand brengen van een meeslepende vertelling, die de kijkers bij de lurven zou pakken. Dat laatste is in ieder geval gelukt, zo kon al direct worden vastgesteld aan de hand van de bijzonder hoge kijkcijfers voor een documentairereeks over een op voorhand weinig sexy onderwerp.
Om de kijker te verleiden hadden Gould en Sylbing onder meer studie gemaakt van populaire fictieseries met een documentair karakter, zoals ‘The Wire’ en ‘Narcos’. Ook hadden ze besloten tot een snelle, speelfilmachtige montage met meer shot-tegenshot dan traditionele documentaire stijlvormen. En ze hadden film- en theatercomponist Vincent van Warmerdam gevraagd om een pakkende score te bedenken, die zich als een worm in je brein nestelt.

De benadering van de schuldenproblematiek wisselde, net als in ‘The Wire’, voortdurend van perspectief. De kijker kon zich niet alleen identificeren met de wanhopige strijd van Dennis van de dierenwinkel tegen een permanent dreigend faillissement, of van ex-danseres Ditte met de bureaucratie van uitkeringsinstanties, maar ook met dat van de hulpverleners, de wethouder van Sociale Zaken en zelfs dat van de deurwaarder, die geen andere mogelijkheid meer rest dan tot uitzetting over te gaan. Deze problemen lenen zich immers niet tot eenvoudig moralisme of zwart-wit-denken. Het is duidelijk dat er iets scheef is gegaan in de hulpverleningsindustrie, en dat Ditte gelijk heeft als ze uitroept dat iedereen aan haar lijkt te verdienen.

Maar niet alle hulpverleners zijn bureaucraten of geldwolven, en er is ook nog zoiets als eigen verantwoordelijkheid in het aangaan van verplichtingen, zelfs als het je wel erg gemakkelijk wordt gemaakt om niet al te lang bij de consequenties stil te staan.

De makers hadden wel degelijk de bedoeling om politieke en maatschappelijke invloed uit te oefenen met hun voor een breed publiek bestemde productie. Ze hadden zelfs een zogeheten impact manager aangesteld om dit effect te optimaliseren. Als we ambachtelijkheid, authenticiteit en maatschappelijk belang als criterium kiezen voor de toekenning van de Nipkowschijf, dan is het duidelijk dat ‘Schuldig’ op al die punten hoog zou scoren. Elk van de dertien juryleden had deze titel onafhankelijk van elkaar voorgedragen om te bespreken (wat nog niet hoeft te betekenen dat alle dertien het ook het beste programma vonden).

Zeker is wel dat ‘Schuldig’ nu al lijkt af te stevenen op de status van een televisieklassieker.