Sporen uit het Oosten

11 september 2001 maakte de wereld enerzijds groter dan ooit (iedereen werd geraakt in walging of jubel, maar toch); anderzijds begon een beweging waarin men zich terugtrok in eigen huis, haard, land, cultuur. Ook de Nederlandse televisie zoekt steeds meer ‘het hart van Nederland’ en werd van wereldburger tot provinciaal. Toch bleven twee prachtige buitenlandprojecten overeind: Tegenlicht van de VPRO; en Sporen uit het Oosten van Rob Hof. Tegenlicht won twee jaar geleden de Nipkowschijf; Sporen vandaag. Maar net als Tegenlicht wordt Sporen niet bekroond omdat het over de wereld gaat, maar omdat het indrukwekkende televisie is naar vorm en inhoud, vakkundig en liefdevol gemaakt.

Televisie bij uitstek, alleen al door het format van dertiendelige reeks. Juist in die lengte, waarin er letterlijk en figuurlijk ruimte en tijd is, kan de kracht van het medium liggen. Treinen en reizen zijn niet voor niets geliefde televisieonderwerpen. Soms zijn ze bedoeld voor treinhobbyisten, soms voor landschapsliefhebbers, maar de mooiste zijn die waarin de trein de plek is om kennis te maken met mensen en culturen. Michael Palin is een televisiereiziger die voor ons de wereld verkent; Rob Hof deed dat in Sporen ook, en zo mogelijk nog indrukwekkender.

Door 23 landen gaat zijn reis, de meeste in Azië, en overal knoopt hij gesprekken met medepassagiers aan. Over het alledaagse en het grote; over politiek en godsdienst; economie en cultuur; arm en rijk; vrouwen en mannen; trouwen en opvoeden; over etnisch en religieus geweld en over hindoes, moslims, sikhs, boeddhisten en christenen die juist als goede buren samenleven. Zijn gesprekspartners zijn van analfabeet tot wetenschapper, van huisvrouw tot zakenman, maar wat ze gemeen hebben is verstand van zaken, grote openheid en het soort hartelijkheid tegenover de vreemdeling dat bij gastvrijheid hoort. Er is veel ernst maar er valt regelmatig te lachen, bij voorbeeld als een moeder, wanhopig op zoek naar een man voor haar dochter, gaandeweg een kandidaat in Hof zelf begint te zien. Een aantal van de medereizigers wordt in korte tijd tot onvergetelijke personages die de kijker in het hart sluit, zoals bij voorbeeld Hofs beoogde bruid. Onvermijdelijk worden we geconfronteerd met onverzoenlijkheid overal heeft de geschiedenis wonden geslagen. Maar de grondtoon van de gesprekken is die van tolerantie. Deels berust dat op selectie door de maker; deels op zelfselectie door reizigers. Maar een van de verdiensten van Sporen uit het Oosten is dat het laat zien hoeveel gelovigen niets liever willen dan vreedzaam samenleven met andersdenkenden. Overtuigde boodschappen van verdraagzaamheid uit de monden van talloze eenvoudige moslims bij voorbeeld kom er es om op de Nederlandse televisie. Politiek correct? Maar die mensen spelen dat duidelijk niet. En ze zijn zich ervan bewust hoezeer krachten binnen hun eigen religie fanatisme bevorderen.

Sporen uit het Oosten is het tegendeel van soft en kritiekloos. Als goede wereldreiziger stapt Hof op grote stations uit en ontmoet critici van overheden, strijders voor vrouwen-, burger- en mensenrechten, vluchtelingen, vakbondsmensen. Het soort gesprekspartners dat we vaker in documentaires zien en dat de reeks hoge informatiewaarde geeft. Maar de kracht schuilt in de combinatie met de treingesprekken. En visueel schuilt hij in de prachtige beelden van passagiers en landschappen.

In India benadrukt een zakenman dat het land snel moderniseert maar niet verwestert. “Wij behouden onze eigen cultuur”, zegt hij trots. Maar de gesprekken met zelfbewuste jonge vrouwen in de trein doen vermoeden dat dat niet helemaal waar is. Hof legt dat niet uit: de kijker doet zelf het werk.

De Nipkowschijf gaat naar een uniek en groot project. De jury vindt het verheugend dat deze bekroning niet één omroep eert maar in één klap liefst vijf, waarvan vier tot de kleine zendgemachtigden behoren die niet snel een Nipkowschijf zullen verwachten. Het toont aan dat het doorbreken van de hokjesgeest en versnippering die ons bestel kenmerkt tot grote resultaten kan leiden.

Tegenlicht maakt haar bekroning uit 2005 nog wekelijks waar. De jury hoopt en verwacht dat Rob Hof die kans ook zal krijgen. Aan zijn kwaliteiten zal het niet liggen.